اصفهان

اصفهان یکی از شهرهای ایران، مرکز استان اصفهان، در ۳۴۰ کیلومتری جنوب تهران.

به اصفهان رو (تصنیفی دربارهٔ اصفهان)؛ شاعر: ملک‌الشعرا بهار، آهنگساز: عبدالحسین برازنده، تصنیف:علی اکبر شهنازی، آواز: تاج اصفهانی، تار: جلیل شهناز، نی: حسن کسائی، ویلون: جهانبخش پازوکی، تمبک: جهانگیر بهشتی

طرحِ شهرسازی شهری چون اصفهانِ دورهٔ صفوی، بدونِ آگاهی از صورتِ مثالین «باغ بهشت» ـی که همواره منبعِ الهامِ هنرِ ایرانی بوده‌است، نمی‌توانست ریخته شود…

اصفهان شهر-باغی است که از روی همان بهشتِ خیالینی ساخته شده که ایرانیان صورتِ ذهنی آن را همیشه در خاطرهٔ جمعی خویش حفظ کرده‌اند… فضای شهر در جوّی رؤیایی غوطه می‌خورد؛ حال و هوایی که از اصفهان مدینهٔ تمثیلی می‌سازد. داریوش شایگان

آنگاه که به دیدنِ مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد جای گرفتم،

متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است…

چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکارِ فناناپذیر و خلّاقه ایرانی‌ها پی برد … آرتور پوپ

گفتاوردها

• «کجای دنیا مثل اصفهان را می‌توانید پیدا کنید که در یک روز ۳۷۰ شهید را تشییع کرده باشند».
  • روح اله خمینی تبیان

۲۰۲۱

• اسم مرداویج که می‌آید، بیش از هر چیز واژه «دور-دور» به ذهن بسیاری از جوانان اصفهانی‫ می‌رسد.
  • مرداویج؛ یک محله جوان‌پسند اصفهان
• هیچ نگاه ویژه‌ای به کلانشهر تاریخی اصفهان نشده در حالی که این استان در رده استان‌هایی است که بیشترین مالیات را می‌پردازد، اما برای اختصاص ردیف بودجه‌های عمرانی تقریباً در رده‌های آخر است. بیکاری تحصیلکرده‌ها در شهر بیداد می‌کند، زنگ خطر کاهش میزان ازدواج پیش از بسیاری استان‌ها در اصفهان به صدا درآمده و افراد عادی برای خانه‌دار شدن باید بیش از ۱۵۰ سال منتظر بمانند. هزینه‌های زندگی در اصفهان بسیار و درآمدها اندک است و خانواده‌ها دچار پیچیدگی‌های بسیار از لحاظ اقتصادی هستند که اگر ریشه تمام بحث‌ها را جست‌وجو کنیم تنها یک دلیل دارد و آن هم نابودی ظرفیت‌های اصفهان است.

imna.ir

• دولت قطار سریع‌السیر اصفهان-تهران را بعد ۲۶ سال، هنوز اجرا نکرده است.
  • ۱۴۰۱-۰۶-۱۳

۲۰۲۳

• فرد مهاجری که وارد اصفهان می‌شود، سالانه ۱۰۰۰ متر مکعب آب مصرف می‌کند، در حالی که به‌ازای این مصرف، نه پولی پرداخت، نه اشتغالی ایجاد و نه فرصت‌های زیست شهری فراهم می‌شود.
  • [۱]
• حصه کودکان کار،کودکان بی هویت و بازمانده از تحصیل، کودک آزاری، کودک همسری، تاخر فرهنگی، نبود شغل و ازدواج، اجتماعی شدن اعتیاد، اقتصاد زباله، گمنامی اجتماعی و رواج الگوهای اشتباه در بین نوجوانان و جوانان از جمله مهمترین چالش‌های اجتماعی در این منطقه است.
  • https://www.irna.ir/amp/85194639/
• بکارگیری اتباع بیگانه در فرصت‌های شغلی اصفهان نگران کننده است ما به افراد پشت میز نشین ماهیانه ۵۰ تا ۶۰ میلیون حقوق می‌دهیم اما به کارگر معدن، مترو و کارخانه هشت تا ۱۰ میلیون و حاصل این تفکر می‌شود معضل اشتغال در کشور که نگرانی‌های بسیاری را در حوزه آسیب‌های اجتماعی و البته حوزه امنیتی به واسطه بکارگیری اتباع بیگانه برای ما فراهم کرده است.
• [۲] فرمانده سپاه صاحب الزمان
• سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۵ بیش از یک و نیم میلیون نفر به استان اصفهان مهاجرت کرده اند، منبعی برای تأمین آب این جمعیت که درنظر گرفته نشده؛ این جمعیت سر سفره کشاورز و محیط زیست نشسته و از آب این بخش‌ها استفاده کرده است.وقتی تأمین نیروی کار با مهاجرت گره می‌خورد، تأمین آب شرب جمعیت جدید هم مساله می‌شود. مدیران استانی برای تأمین صنایع می‌خواهند آب بیاورند، برای شرب نیروی کار می‌خواهند چه کنند؟همه شهرک‌های صنعتی اطراف اصفهان نیروی کار ندارند؛ این مشکل در علویجه، دهق، مورچه خور، جی و دیگر نقاط استان دیده می‌شود. نیروی کار این توسعه از کجا قرار است تأمین شود؟ آیا غیر از مهاجرت راهی وجود ارد؟
  • [۳]

سفرنامه‌ها

• «مردمی نیکوصورت‌اند و رنگ بدن آنان سپید مایل به سرخی است و اغلب شجاع و مبتکر و کریم و مهمان‌نوازند و در این باره اخبار عجیبی از آنان نقل شده‌است.»
  • ابن بطوطه، سفرنامه
• «آنگاه که به دیدن مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این گنبد جای گرفتم، متوجّه شدم که تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون در زیر این گنبد به خوبی می‌توان به شاهکار فناناپذیر و خلّاقه ایرانی‌ها پی برد؛ و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا کرد. من از آن به بعد، بارها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به تحسین گشودم و عشق و علاقه خود را به اصفهان و ایران، روزافزون دیدم. به همین جهت می‌خواهم، بعد از اینکه دیده برهم نهادم، جسدم را را در این خاک مقدّس دفن کنند.»
  • آرتور پوپ،
• هیچ‌گاه کسی به زاینده‌رود خشکیده عادت نمی‌کند. اصفهان را بی‌آنکه آب از زیر سی و سه پل بگذرد، نمی‌توان جدّی گرفت.
• هنوز چهارباغ دلنشین‌ترین خیابان‌های ایران است. برای آنکه تاریخ دارد. زمانی که هنوز نام خیابان در ایران شنیده نشده بود، او بود.
  • محمدعلی اسلامی ندوشن، «بازتاب‌ها»، «سفری دیگر به اصفهان»، پاییز ۲۰۰۱م / ۱۳۸۰ش

هنرمندان

• «من یک بچه اصفهانی هستم که به اصفهانیها می‌گویم چُخ لستونم، می‌گویم: هم چاکرتونم و هر نوکرتون که مختصرش می‌شود چُخ لِس. اما خاک کف پای ملت ایران هستم.»
• رضا ارحام صدر
• «شهر اصفهان، بهشت روی زمین است، هر خانواده ای در اصفهان در هنری دستی دارد.»
  • علیرضا افتخاری
• «ما پرچمداران آواز سبک اصفهان هستیم و همهٔ کسانی که می‌خواهند کار کنند از این سفره بهره می‌برند حتی آقای شجریان نیز این مطلب را ذکر کرده که من هرچه دارم از اصفهانی هاست و این یک واقعیت است.».
• علی‌اصغر شاه‌زیدی
• «... این شهر لاجوردی که در جهان بی نظیر است…»
  • فاطمه معتمدآریا
• «به زاد و بوم جی اندر شتافتم از ری// چنان به شوق، که کودک به جانب مادر// سواد شهر صفاهان چو گشت سرمه چشم// به هرچه دید دگرگونه آمدش به نظر// شکسته‌باره از این پیش بود و تنگ‌فضای// کنون درست و قوی‌باره است و پهناور»
  • وحید دستگردی
• «همیشه بوده هنر کودک اصفهان مادر// اگر نبود صفاهان نبود فضل و هنر»
  • وحید دستگردی

شخصیت‌های علمی

• «شهرهایی در تاریخ هستند که نامشان از نام کشورشان شناخته‌شده‌تر است و اصفهان یکی از همین شهرهاست.»
  • حکمت صالحی
• «دنیای امروز در بین شهرهای متعدد تاریخی ایران با نام اصفهان بیشتر آشنایی دارد زیرا اصفهان بعلت موقع خاص جغرافیایی و طبیعی آن در سرزمین ایران و دور بودن از مرزهای پرحادثه کشور در طی قرون تاریخی به حفظ آثار خود بیشتر موفق بوده است و سیاحان مشهوری که از عهد شاه عباس کبیر به بعد به ایران مسافرت کرده‌اند مانند پیتر و دولاواله و شاردن و تاورنیه اصفهان را به‌وجه احسن بمردم ممالك اروپا شناسانده‌اند تا آنجا که برای مدت زمانی آشنایی اروپایی‌ها با نام اصفهان بیشتر از آشنایی آنها با نام ایران بوده است بویژه بعد از مسافرت پیرلوتی جهانگرد فرانسوی در ابتدای قرن بیستم میلادی و انتشار سفرنامه او تحت عنوان «بسوی اصفهان» اروپایی‌ها نام اصفهان را با نام «رز اصفهان» یکجا آموختند و از آن تاریخ به‌بعد نام اصفهان پیوسته با رز اصفهان توأم بوده است.»
  • لطف‌الله هنرفر
• «این اصفهان "ماربین‌اش که روضه ارم است آفتاب اندران درم درم است" به علت آن است که آب زاینده‌رود و خاک اصفهان که آن نیز هدیه و بازآورد زاینده‌رود است ـ از طرف مهندسان (قدیم) ما، خوب شناخته شده بوده است.»
  • محمدابراهیم باستانی پاریزی
• «اصفهانی‌ها مردم میهمان‌دوستی هستند و از میهمانان خود در زمان حیات و درگذشتشان پذیرایی کرده‌اند. بسیاری از چهره‌های مشهور اروپایی و آمریکایی در اصفهان به خاک سپرده شده‌اند همان‌طور که بسیاری از چهره‌های فرهنگی اصفهان در اروپا و آمریکا.»
  • شاهین سپنتا
• «طرحِ شهرسازی شهری چون اصفهانِ دورهٔ صفوی، بدونِ آگاهی از صورتِ مثالین «باغ بهشت» ـی که همواره منبعِ الهامِ هنرِ ایرانی بوده‌است، نمی‌توانست ریخته شود… اصفهان شهر-باغی است که از روی همان بهشتِ خیالینی ساخته شده که ایرانیان صورتِ ذهنی آن را همیشه در خاطرهٔ جمعی خویش حفظ کرده‌اند… فضای شهر در جوّی رؤیایی غوطه می‌خورد؛ حال و هوایی که از اصفهان مدینهٔ تمثیلی می‌سازد.»
  • داریوش شایگان در جستجوی فضاهای گمشده

سایر افراد

• «ما معتقدیم که استان اصفهان باید در زمینه گردشگری سرمایه‌گذاری کند. چون پتانسیل بالایی در این زمینه دارد. از سویی اگر در اصفهان کارخانه احداث شود؛ به کارگر نیاز است. درعین حال اصفهانی‌ها خود در کارخانه‌ها کار نمی‌کنند و بیشترین تعداد کارگران کارخانه‌ها، مهاجر هستند و کمتر از ده درصد کارگران صنایع اصفهان، اصفهانی هستند. وقتی می‌گوییم اصفهان یک شهر صنعتی است؛ به همراه کلمه صنعت، کارگر می‌آید و زمینه مهاجرت فراهم می‌شود. رشد صنعتی اصفهان متناسب با ساخت و فرهنگ اصفهان نبود و به همراه مهاجرت قشر پایین‌دست جامعه در حاشیه ساکن می‌شوند.»
  • سرهنگ جهانگیر کریمی، معاونت اجتماعی نیروی انتظامی استان اصفهان

ضرب‌المثل

• «اصفهانی است، آخر کفر خودش را می‌گوید.»
  • ضرب‌المثل فارسی
• «اصفهان نصف جهان»
  • ضرب‌المثل فارسی

شعر

• «از آن پس ز کشور مهان جهان// برفتند یکسو سوی اصفهان»
  • فردوسی
• «از خلق تو خار و حنظل شام// گلشکر اصفهان ببینم»
  • خاقانی
• «اصفهان جنتی است پرنعمت// اصفهانی در او نمی‌باید»
  • شاه طهماسب صفوی
• «اصفهان را نیمه خوانند از جهان// صد جهان من دیده‌ام در اصفهان// هفت‌دست و هشت‌خلد و چارباغ// جنت و باغ ارم رشک جنان// باغ‌تخت‚آیینه‌خانه‚ چارحوض// هم نگارستان و هم نقش‌جهان// قصر عباسی، نمکدان، طوقچی// باغ‌وحش و شیرخانه پیلکان»
  • جلال‌الدین همایی
• «اصفهان نیمی از جهان گفتند// نیمی از وصف اصفهان گفتند»
  • محمدتقی بهار

به اصفهان رو که تا بنگری بهشت ثانی

به زنده‌رودش سلامی ز چشم ما رسانی

ببر از وفا کنار جلفا به گل چهرگان سلام ما را

شهر با شکوه

قصر چلستون

کن گذر به چار باغش

گر شد از کفت

یار بی وفا

کن کنار پل سراغش

بنشین درکریاس یاد شاه عباس بستان از دلبر می		بستان از دست وی می پی در پی تاکی تا بتوانی
جز شادی در دهر کدامست		غیر از می هرچیز حرام است
ساعتی در جهان خرم بودن بی‌غم بودن بی‌غم بودن		با بتی دلستان محرم بودن با هم بودن همدم بودن
ای بت اصفهان زآن شراب جلفا ساغری در ده ما را		ما غریبیم ای مه - بر غریبان رحمی کن خدا را

• • این تصنیف را محمدتقی بهار (ملک الشعرای بهار) در منفای خود در سال ۱۳۱۲ ساخته و به به اهالی اصفهان اهدا کرده‌است.

• اگرچه زنده‌رود آب حیات است

  ولی شیراز ما از اصفهان به

  • • حافظ
  • «باد مشک‌آلود گویی سیب تر بر آتش است// کاندرو قدری گلاب اصفهان افشانده‌اند»
    • خاقانی
  • «به زاد و بوم جی اندر شتافتم از ری// چنان به شوق، که کودک به جانب مادر// سواد شهر صفاهان چو گشت سرمه چشم// به هرچه دید دگرگونه آمدش به نظر// شکسته‌باره از این پیش بود و تنگ‌فضای// کنون درست و قوی‌باره است و پهناور»
    • وحید دستگردی
  • «به شیراز ار نصیب ما نشد از آن می خُلر// مباد آسیبی از دوران، نجف‌آباد و جلفا را»
    • دهقان سامانی
  • «حسن‌انداز بیان از من مجو// خوانسار و اصفهان از من مجو// گرچه هندی در عذوبت شکر است// طرز گفتار دری شیرین‌تر است»
    • اقبال لاهوری
  • «خرابه‌ای که به دل کرد والی حسنت// به اصفهان نتوان گفت ظل سلطان کرد// چو جغد بر سر ویرانه‌های شاه‌عباس// نشست عارف و لعنت به گور خاقان کرد»
    • عارف قزوینی
  • «دریغ از اصفهان و از صفای او// که بوی مشک می‌دهد هوای او// هواش غم زداید از دل حزین// خوشا خوشا هوای غم‌زدای او// ز کعبه فرهی بود حجاز را// عراق راست فره از فضای او// ز مردمان شهرهای روم و چین// به‌اند مردمان روستای او// گل و گیای خلد را بود بَدل// به ماه فرودین گل و گیای او// به گاه گشت گل‌بتان سروقد// چمان چمان به زیر سروهای او»
    • سروش اصفهانی
  • «صائب از هند مجو عشرت اصفاهان را// فیض صبح وطن از شام غریبان مطلب»
    • صائب تبریزی
  • «کرد سپاهان به از حدیقه رضوان// آمدن شاه دادگر به سپاهان// شمس ملوک زمانه ناصردینشاه// بر سر خلق خدای سایه یزدان// شهر سپاهان به فر خویش بیاراست// همچو سبا را به فر خویش سلیمان// بود گر این شهر تختگاه ملکشاه// اینت ملکشه در این مبارک ایوان// مردم از خطه سپاهان سرمه// روشنی دیده را برند به کیهان// خلق سپاهان کنند روشن دیده// اکنون از گرد موکب شه ایران»
    • سروش اصفهانی
  • «کنون سر همه التفات‌ها آنست// که یک دوسال دهی رخصت صفاهانم»
    • صائب تبریزی
  • «که گفته‌است اصفهان نصف جهان است// اگر باشد جهانی، اصفهان است»
    • سینا
  • «لوحش‌الله از زلال خوش‌گوار زنده‌رود// بارک‌الله بر شمال بی غبار زنده‌رود»
    • نورصادقی
  • «نکهت حور است یا صفای صفاهان// جبهت جوز است یا لقای صفاهان// دیو رجیم، آنکه بود دزد بیانم// گر دم طغیان زد از همای صفاهان// او به قیامت سپیدروی نخیزد// زانکه سیه بست برقفای صفاهان// اهل صفاهان مرا بدی زچه گویند// من چه خطا کرده‌ام به جای صفاهان…// کردهِ قصار، پس عقوبت حداد// این مثل است آنِ اولیایِ صفاهان»
    • خاقانی
  • «نیل کم از زنده‌رود و مصر کم از جی// قاهره مقهور پادشای صفاهان»
    • خاقانی
  • «همیشه بوده هنر کودک، اصفهان مادر// اگر نبود صفاهان نبود فضل و هنر»
    • وحید دستگردی
  • «چشم‌های تو اصفهان است// هزار بازارِ تو در تو// رهگذر در غلغله‌ای عظیم غرق می‌شود// بی‌اختیارِ رفتن اش// بی اختیارِ نگاه اش// بی‌اختیارِ بودن اش// گویی ماهی، غرق در آب، بی آنکه نشان از آب بداند»
    • مصطفی یاوری آیین
  • «تا اون شکوفه بستان دل کنار منس// سه ذرع برف بیفته بازم بهار منس// درازی شب یلدا و کوچه جلفا// چه سرهمش بکنی نصف زلف یار منس»
    • صادق ملارجب، دربارهٔ درازی کوچه‌های جلفا
  • بس که رشک است بر سپاهانش

  دجله اشکی است بر رخ بغداد

  • • کمال الدین اسماعیل اصفهانی

  منابع

  جستارهای وابسته

  • میدان نقش جهان
  • ضرب‌المثل‌های اصفهانی
  • مکتب اصفهان

  پیوند به بیرون