آزادی

آزادی در فلسفه، اختیار (آزادی اراده) در تضاد با جبرگرایی را در برمی‌گیرد؛ در سیاست، به آزادی اجتماعی و سیاسی که حقِّ همهٔ اعضای جامعه است، اشاره دارد؛ در الهیات، به رهایی از «اثرات گناه، بندگی معنوی و روابط دنیوی» وابسته است.

«همهٔ افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظِ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.» *اعلامیه جهانی حقوق بشر*، مادّهٔ اول

آ - الف - ب - پ - ت - ث - ج - چ - ح - خ - د - ذ - ر - ز - ژ - س - ش - ص - ض - ط - ظ - ع - غ - ف - ق - ک - گ - ل - م - ن - و - هـ - ی

آ

«آزادی ارزش دارد که بهایش را بپردازی. »
- ژول ورن^[۱]
«آزادی فرد تابعِ امنیّت عمومی است؛ در آمریکا و بریتانیا با از میان رفتنِ حمایتِ جغرافیایی، استقلالِ فردی رخت بر می‌بندد. بی‌بندوباری جنسی نیز با زیاده‌روی‌های خود، به درمانِ خویش خواهد پرداخت؛ شاید فرزندان بی‌لجام ما در طولِ عمر خود شاهد باشند که نظم و نجابت خواهان پیدا کرده است، و سرانجام پوشیدگی دلپذیرتر از برهنگی خواهد شد.»
- ویل دورانت درس‌های تاریخ (نشر ققنوس، ۱۳۸۵) فصلِ «اخلاق و تاریخ»
«آزادی از جمله تجملاتی است که هرکسی توان کسب آن را ندارد.»
- کارل مارکس بدون منبع
«آزادی اندیشه و قلم و زبان و مجامع و شغل و منزل و غیره موجب آبادی و عمران ممالک است.»
- علی‌اکبر دهخدا بدون منبع
«آزادی در غرب مخالف سنن انسانی و مخالف با اخلاق است و در حصار محدود کنندهٔ قواعد و قوانین قرار نمی‌گیرد.»
- سید روح‌الله خمینی بدون منبع
«آزادی یک مسئله‌ای نیست که تعریف داشته باشد. مردم عقیده شان آزاد است. کسی الزامشان نمی‌کند که شما حتماً باید این عقیده را داشته باشید. کسی الزام به شما نمی‌کنی که حتماً باید این راه را بروید. کسی الزام به شما نمی‌کند که حتماً باید این را انتخاب کنی. کسی الزامتان نمی‌کند که در کجا مسکن داشته باشی، یا در آنجا چه شغلی را انتخاب کنی. آزادی یک چیز واضحی است.»
- سید روح‌الله خمینی در مصاحبه با اوریانا فالاچی، موردِ دهم، برگرفته از کتاب «مصاحبه‌های تاریخی اوریانا فالاچی، نشر مرکب سپید، چاپ ۱۳۸۶ ص ۱۲»
«آزادی باده‌ای است که هزاران تن آن را برای بدمستی می‌نوشند و یک تن برای سرمستی.»
- سعید نفیسی بدون منبع
«آزادی برای بسیاری از مردم سرمایه دکان است و برای یک تن از هزاران، سرمایه جان.»
- سعید نفیسی بدون منبع
«آزادی، دریایی متلاطم و طوفانی است، مردان ترسو آرامش استبداد را بر این طوفان ترجیح می‌دهند.»
- توماس جفرسون بدون منبع
«آزادی عبارت است از حق انجام هرکاری که قوانین اجازه می‌دهد و انجام ندادن آنچه قانون منع کرده‌است.»
- شارل دو منتسکیو بدون منبع
«آزادی عبارت است از دست‌زدن به‌هرکاری که به‌وسیله قوانین موضوعهٔ حکومتی که تفکیک قوا در آن به‌حقیقت پیوسته است، منع نشده باشد. حکومتی که در آن قانون را هیئت مقننه تدوین، قوه مجریه بصورت مجزا اجرا و قوه قضاییهٔ مستقلی آن را قضاوت می‌کند.»
- شارل دو منتسکیو بدون منبع
«آزادی فقط در عالم خیال وجود دارد.»
- شیلر بدون منبع
«آزادی فکر را با آزادی اغفال و آزادی منافق‌گری و آزادی توطئه کردن که نباید اشتباه بکنیم. همان‌طور که ما صریح و رک و پوست کنده داریم با شما حرف می‌زنیم و می‌گوییم آقا! رژیم حکومت ایده‌ال ما غیر از حکومت ایده‌ال شماست؛ رژیم اقتصادی ایده‌ال آیندهٔ ما غیر از رژیم اقتصادی مطلوب شماست؛ نظام اعتقادی و فکری ما، جهان بینی ما، غیر از نظام اعتقادی و فکری و جهان‌بینی شماست.»^[۲]
- مرتضی مطهری
«آزادی قلم و لسان از جهات کثیره منافی با قانون الهی است. اگر نه، تو بگو فایده این آزادی چیست که این کلمه قبیحه را نشر می‌دهی، و بنای قرآن این است که آزادی نباشد. اگر فردا یهود و نصاری و مجوس و بابیه آمدند پای منبر و محراب ما، القای شیطنت کردند، نشر کلمه کفریه خود را کردند، ایجاد شبهه کردند و قلوب صافیه مؤمنین را تضلیل کردند؛ تو می‌خواهی چه کنی؟»
- شیخ فضل الله نوری بدون منبع
«آزادی ما از نقطه‌ای شروع می‌شودکه آزادی دیگران پایان می‌یابد.»
- ویکتور هوگو بدون منبع
«آزادی، مذهب جدید است، مذهب زمان ما.»
- هاینریش هاینه بدون منبع
«آزادی مستلزم مساوات است، در مقابل قانون همه برابریم.»
- محمد خیابانی بدون منبع
«آزادی نه دادنی است و نه گرفتنی؛ آزادی یادگرفتنی است.»
- مهدی بازرگانبدون منبع
«آزادی، هرگز به معنی مجوز برای اعمال استبداد نبوده است.»
- ماهاتما گاندی بدون منبع
«آزادی همان آشوب است، فقط با نورپردازی بهتر.»
- آلن دین فوستر بدون منبع
«آنان که آزادی را فدای امنیت می‌کنند، نه شایستگی آزادی را دارند و نه لیاقت امنیت را.»
- بنیامین فرانکلین بدون منبع
«اگر منظور و مقصودتان از مشروطیت اجرای قانون الهی و حفظ احکام اسلام بود، چرا خواستید اساس آن را بر حریت و مساوات قرار دهید؛ در حالی که هر یک از این دو موذی رکن قویم قانون الهی است. قوام اسلام بر عبودیت است نه به آزادی. بنای اسلام به تفریق و جمع مختلفات است نه به مساوات.»
- شیخ فضل الله نوری بدون منبع
«آزادی معبود من است.»
- علی شریعتیبدون منبع
«آزادی عقیده که اسلام می‌گوید یعنی این که کسی الزام به تو نمی‌کند که حتماً این راه را باید بروی. کسی الزام به تو نمی‌کند که باید این را انتخاب کنی. آزادی یعنی این که آنها که خلاف تو فکر می‌کنند اینها را بیایی دعوت کنی، صحبت هایشان را بکنند. منطق شاه این بود که آن‌هایی که خلاف ما فکر می‌کنند، اینها را را باید خفه کرد.»
- روح‌الله خمینی بدون منبع
«آنها اسلامی را می‌خواستند که آزادی را ولنگاری می‌دانست. اسلامی را می‌خواستند که مردم‌سالاری را شرک می‌دانست و مخالف را معاند و معاند را برانداز و برای نابودی آن برانداز هر عملی را مجاز می‌دانست. آنها اسلامی را می‌شناختند که تحمل و مدارا را ضد دین می‌دانست و با تحریک احساسات دین‌داران و تئوریزه کردن خشونت و ترور، جوانان متدین و دین‌دار را به اعمال‌خشونت در جامعه ترغیب می‌کرد.»
- محمد خاتمی بدون منبع
«آن‌ها بر ساحل رودخانهِ زندگی... یا بهتر بگویم در کنارِ اقیانوس زندگی، قلاب را در آب افکنده تا موفقیت را شکار کنند. اما اگر عاقل باشند و به درگاه خدا دعا کرده و طلب آمرزش نمایند، آن وقت نامشان عوض می‌شود و به نام: فاحشه نجیب، مدیر دلسوز و اجتماعی بانک، ارتش دموکراتیک و روزنامه‌نگار آزاد و حقیقت‌جو خوانده می‌شوند. آن‌ها دعاگویان، شکار می‌کنند.»
- کورت توخلسکیبدون منبع
«آزادی یعنی آزادی دگراندیشان»
- رزا لوکزامبورگبدون منبع
«آزادی بزرگ‌ترین عطیه و موهبتی است که به انسان عطا شده و در قبال آن تمام نعمات و عطایای دیگر پوچ و ناقابل و بی‌مصرف می‌باشند.»
- اپیکتیتوس بدون منبع
«آزادی را فقط در مجسمه آن یافتم.»
- روسوبدون منبع
«آزادی متعلق به یک نفر نیست. مال همه است.»
- هربرت اسپنسر بدون منبع
«آزادی مذهب نوینی است، مذهب عصر ما!.»
- هاینه بدون منبع
«آبادی یک کشور از روی نسبت آزادیش سنجیده می‌شود نه از روی حاصل‌خیزیش.»
- شارل دو مونتسکیو بدون منبع
«آزادی حقیقی آن نیست که هرچه میل داریم انجام دهیم، بلکه آن است که آنچه را حق داریم بکنیم.»
- ویکتور کوزن بدون منبع
«آه اگر آزادی سرودی می‌خواند / کوچک / همچون گلوگاه پرنده‌ای، / هیچ کجا دیواری فروریخته بر جای نمی‌ماند.»
- احمد شاملو، ترانهٔ بزرگ‌ترین آرزو، دفتر دشنه در دیس
«آزادی مفهومی پیچیده است. شما یا از چیزی یا کسی آزادید و یا با چیزی یا کسی. آزادی همچنین چیزی است که شما باید آنرا با خودتان تمرین کنید. آزاد از ویژگی‌های شخصیتی تان، از پیش داوری‌ها و حتی آزاد از کارهایی که شما در گذشته انجام داده‌اید.»
- اینگرید بتانکورت ^[۳]

الف

«استبدادزدگی تاریخی و حکومت‌هایی که تحمل آزادی بیان و نقد را ندارند موجب آن شده که مطبوعات در این کشورها به موضوعی تشریفاتی تبدیل شوند.»
- محمد خاتمی بدون منبع
«اگر ایجاد پیوند آزاد باشد، با آزادی همراه باشد، شادی از راه خواهد رسید، چون آزادی ارزش غایی است، چیزی از آن بالاتر نیست. اگر عشق تو سوی آزادی رهنمونت کند، عشق تو عین برکت است، و اگر سوی بردگی براندت نه برکت که لعنت است.»
- اوشو بدون منبع
«اگر قوه قضاییه از قوه مقننه و مجریه جدا نباشد بازهم از آزادی نشانی نخواهد بود.»
- شارل دو منتسکیو بدون منبع
«اگر ما چیزی هم از اسلام باید بیاموزیم آن‌چیز درس آزادی و عدالت اجتماعی نخواهد بود؛ ما خود در این مقوله کارشناس و خبره هستیم.»
- ریچارد رورتی بدون منبع
«اگر ما نتوانیم همانند مردان و زنان آزاد زندگی کنیم، باید از مردن خوشحال باشیم.»
- مهاتما گاندی بدون منبع
«انسان، آزاد شده‌است اما همه‌جا به بند است.»
- ژان ژاک روسو بدون منبع
«انسان به مقداری جنون هم نیاز دارد، وگرنه هرگز به پاره‌کردن بندهایش برای کسب آزادی خطر نمی‌کند.»
- نیکوس کازانتزاکیس بدون منبع
«انسان در لحظه تصمیم‌گیری اگر آزاد باشد آزاد است.»
- ولتر بدون منبع
«انسان روشمند از آزاداندیشی به دور است.»
- ژان پل بدون منبع
«انسان محکوم به آزادی است.»
- ژان پل سارتر بدون منبع
«ایران را ایرانی باید آزاد کند.»
- محمد خیابانی بدون منبع
«ای مردم آتن، چه مرا بی‌گناه شمارید و آزاد کنید، و چه نکنید، من هرگز از راه خویش باز نمی‌گردم، حتی اگر صدبار کشته شوم.»
- سقراط بدون منبع
«آزادی یعنی گشت و گذار در دنیای هستی با آنچه که خداوند متعال امر فرموده!»
- امیر قاسمیبدون منبع
«ای آزادی؛ چه جنایت‌ها که به نام تو مرتکب می‌شوند!»
- رولان بارت بدون منبع
«ای آزادی؛ چطور با تو بازی کرده‌اند!»
- رولان بارت بدون منبع

ب

«باید آزادی را موقتاً از دست داد تا بتوان برای همیشه آن را حفظ نمود.»
- شارل دو منتسکیو بدون منبع
«برای آن‌که بتوان خوب نوشت، باید در یک کشور آزاد زندگی کرد.»
- ولتر بدون منبع
«بزن دل به دریا، نظر سوی اعماق کن!// به شادی تن خویش را از غم آزاد کن!// چو آن خـُردماهی که در ژرف آب// فرو شسـته تن از بلا، ترک آلام کن!»
- یوهان ولفگانگ گوتهبدون منبع
«بسیاری از استعدادهای بشری در نتیجه غفلت و نادانی پدر و مادرها از میان می‌رود. بسا کودکانی که ممکن بود اگر ایشان را آزاد بگذارند و دنبال فنی بفرستند، مردان بزرگی در فن خود بشوند، و اما استبداد رأی و یک‌نوع خودخواهی که در مربیان و راهنمایان ایشان بوده، آن‌ها را به رشته‌ای راهنمائی کرده است که با کمال بی‌میلی و اکراه آن را پذیرفته‌اند.»
- سعید نفیسیبدون منبع

پ

«پس از هر غمی نوبت شادی است// گرفتار را رخ در آزادی است»
- ادیب پیشاوریبدون منبع

ت

«تجارت آزاد یک قانون اساسی نیست بلکه یک راه نجات موقت است.»
- بنیامین دیسرائیلیبدون منبع
«تمام مردم آزادی را دوست می‌دارند ولی مهارت عجیبی در معدوم کردن آن به کار می‌برند.»
- ولتربدون منبع

ج، چ

«جائی‌که مردم از دولتشان بترسند، ظلم حاکم است؛ جائی‌که دولت از مردم بترسد، آزادی وجود دارد.»
- توماس جفرسونبدون منبع
«چنگ در رشتهٔ بندگی کسی زن که تو را آفریده و روزی‌ات بخشیده. پس تنها بندهٔ او باش و روی به سوی او آر و تنها از او بیم دار... بندهٔ دیگری مباش که خدا تو را آزاد آفریده».
- علی بن ابی‌طالب نهج البلاغه، نامه، ۳۱
«جای شک و شبه نیست که فضائل انسانی همه بسته به آزادی است. در خاک حاصلخیز آزادی است که ملکات فاضله انسانی ریشه می‌گیرد و پرورش می‌یابد.»
- چارلز فوکس

ح، خ

«خراب عشق شو کاباد گشتی// غلام عشق شو کازاد گشتی»
- عبید زاکانی بدون منبع
«خود را از بند نام و ننگ برهانید تا آزاد توانید زیست.»
- عبید زاکانیبدون منبع

د

«درخت آزادی را باید گاه‌گاه با خون میهن‌پرستان و ستمکاران آبیاری کرد.»
- توماس جفرسونبدون منبع

ر

«رسانه‌ای در فضای پر از نفرت روزگار ما، پا را از معیارهای اخلاقی و انسانی فراتر می‌نهد و با اهانت به‌مقدسات مسلمانان، احساسات آنان را که به‌ارزشهای خود پای‌بندند جریحه‌دار می‌کند و در همان‌حال به آزادی بیان و اندیشه که ارزشی جهان‌شمول است نیز خیانت می‌کند.»
- محمد خاتمیبدون منبع

ز

«زنده باد ملتی که برای زنده داشتن آزادی، زندگی را دوست دارد.»
- محمد خیابانیبدون منبع
«زینت انسان سه‌چیز است: علم، محبت، آزادی.»
- افلاطونبدون منبع

ش

«شعار من این است: اگر هوای آزادی را داشته باشی، حقیقت هوای خودش را خواهد داشت. گفته من مبتنی بر حقیقت، گفته‌ای است که جمعی از مردمِ آزاد و آزاده برسرِ حقیقت بودنش توافق کرده‌اند. اگر ما زحمتِ برقراریِ آزادی سیاسی را بکشیم، حقیقت هم خودش به عنوان پاداش نصیب‌مان می‌شود.»
- ریچارد رورتیبدون منبع

ف

ق

«قیام مشروطه‌خواهی ما، قیام آزادی‌خواهی (به‌معنی اروپائی آن) نبود، نهضت استقلال‌طلبی بود؛ مقالات عروةالوثقی، قانون، پرورش، حبل‌المتین کلکته، کتاب ابراهیم‌بیک و غیره و غیره همه شاهدهای زنده این دعوی می‌باشند.»
- علی‌اکبر دهخدابدون منبع

ک

«کشور در صورتی دارای آزادی و استقلال است که افرادش آزاد و مستقل باشند.»
- شارل دو منتسکیوبدون منبع
«کسانی که مخالف آزادی دیگرانند، خود لیاقت آزادی را ندارند.»
- لینکلن بدون منبع
«کسی که حفظ جان را مقدم بر آزادی بداند لیاقت آزادی را ندارد.»
- فرانکلین بدون منبع

م

«ما درباره آزادی فرهنگ خیلی حرفها زده‌ایم ولی نباید فراموش کنیم که تأمین آزادی هم محتاج به بسط فرهنگ و دانش است، پس ما این وظیفه را هم برای خود مسلّم بدانیم که باید در پی بسط یک نوع فرهنگ آزادی باشیم.»
- رابرت اوپنهايمر^[۴]
«مالکیت زمین از اهمیت خاصی برخوردار است. چنانچه مقرر گردد که زمین متعلق به هیچ‌کس نباشد مگر آن‌کس که روی آن کار می‌کند، آن‌گاه می‌توان آزادیِ پایدار را تضمین کرد.»
- لئو تولستوی بدون منبع
«مردم به جبران آزادی فکر که بندرت از آن استفاده می‌کنند، خواستار آزادی بیان هستند.»
- سورن کیرکه‌گاردبدون منبع
«مردم پاریس، آزادی را به جهان ارزانی داشتند بدون این‌که انعامی طلب کنند.»
- هاینریش هاینه بدون منبع
«مسلمانان باید امروز با تمسک به کتاب آسمانی و سنت دینی خود، مبشّران صلح و امنیت و آزادی و عدالت باشند و قدرت‌های بزرگ نیز نباید با تحریک گروهی که جز حقد و کینهٔ مسلمانان را در سینه ندارند جنگ تبلیغاتی و نظامی علیه مسلمانان را ادامه دهند.»
- محمد خاتمی بدون منبع
«ملتی که آزادیش غصب شده، هر قدر در ثروت و رفاه غوطه‌ور باشد از نظر بشریت به اندازه یک پادو مغازه ارزش ندارد.»
- آتا تورکبدون منبع
«من اعلام می‌کنم که دنیا تحت رهبری من خیلی آزادتر و صلح‌آمیزتر، و آمریکا هم امن‌تر شده است.»
- جورج دبلیو بوش بدون منبع
«من به‌صراحت اعلام می‌کنم، امروز هرکس سخن از جنگ‌های صلیبی بگوید و نظرش تحریک مسیحیان و مسلمانان یا غرب و شرق باشد و یا اهداف خاص و وهم‌آلود خود را در پسِ پرده دفاع از آزادی و دموکراسی پنهان کند و با این نام و عنوان، اصول مسلّم حقوق بشر و اخلاق را زیرپا بگذارد، عملی غیراخلاقی و ناپسند انجام داده‌است و باید محکوم شود.»
- محمد خاتمیبدون منبع
«من دشمن تو و عقاید تو هستم اما آماده‌ام در راه آزادی عقیده‌ات جان خود را فدا کنم.»
- ولتربدون منبع
«ملتی که حقوق یک ملت دیگر را غصب می‌کند هرگز خود از نعمت آزادی بهره‌مند نیست.»
- چرنیشفسکی

ن

«نهال آزادی فقط وقتی رشد می‌کند که با خون ستمکاران آبیاری شود.»
- براتراند بارر بدون منبع

و

«وظایف واقعی دولت کارگری این نیست که به دور اذهان عمومی قلادهٔ پلیسی بیندازد، بلکه بر عکس این است که آن را از یوغ سرمایه آزاد کند.»
- لئون تروتسکیبدون منبع
«وقتی که نهال آزادی ریشه گرفت به سرعت رشد و نمو می‌کند.»
- جرج واشینگتن بدون منبع

هـ

«هر انسان آزادی، هرجا که زندگی کند شهروند «برلن» است و من به عنوان انسانی آزاد، با غرور اعلام می‌کنم: من یک برلنی هستم.»
- جان اف. کندیبدون منبع
«هم‌میهنان آمریکایی من: نپرسید کشورتان برای شما چه خواهد کرد، بپرسید برای کشورتان چه کاری می‌توانید انجام دهید. هم‌وطن جهانی من: نپرسید آمریکا برای شما چه کار خواهد کرد، بنگرید که چگونه می‌توانیم به اتفاق برای آزادی انسان اقدام کنیم.»
- جان اف. کندی بدون منبع
«هنر نوعی رستگاری است، ما را از خواستن، یعنی درد و رنج، آزادی می‌بخشد، تصاویر زندگانی را دلربا می‌کند.»
- آرتور شوپنهاوربدون منبع
«هنگامی‌که در یک شخص یا یک دستگاه حاکم، قدرت تقنین با قدرت اجرایی جمع گردد، دیگر از آزادی اثری نیست، زیرا بیم آن است که همان شهریار یا همان سنا، قوانین خودکامه‌ای وضع کنند و با خودکامگی به موقع اجرا گذارند.»
- شارل دو منتسکیوبدون منبع
«هیچ‌کس مخالف آزادی نیست؛ حداکثر مخالف آزادی دیگران است.»
- کارل مارکس بدون منبع
«هیچ‌وقت درخت پرثمر استقلال و آزادی بی‌آشامیدن خون، بارور و برومند نشده است و من هزاربار بیشتر ترجیح می‌دهم که در راه استقلال و آزادی و آسایش مردم کشته شوم تا مانند عجزه در رخت‌خواب بیماری جان بسپارم.»
- علی‌اکبر دهخدابدون منبع
«هیچ نیروئی قویتر از میل به آزادی نیست.»
- ناشناسبدون منبع
«همهٔ افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظِ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.»
- اعلامیه جهانی حقوق بشر، مادّهٔ اول^[۵]
«همه کشمکش‌ها و تحمل آلام و مشقات انسان روی عرصه گیتی، خواه این کشمکش موافق یا مخالف عقل باشد برای آزادی است.»
- توماس کارلایل بدون منبع
«هرکس باید سعی کند در حیات خود خشتی محکم براساس کاخ آزادی بنهد.»
- ربرت سیسیل بدون منبع