تاریخ ایران
مقاله‌ای درباره اتفاقات تاریخی ایران بزرگ
تاریخ ایران با تاریخ یک منطقه بزرگتر در هم تنیده، منطقه‌ای به عنوان ایران بزرگ، شامل منطقه‌هایی از آناتولی، بسفر و مصر در غرب، به مرزهای هند باستان و سیردریا در شرق، و از قفقاز و استپ اوراسیا در شمال تا خلیج فارس و دریای عمان در جنوب.
«تمدّن ایران کهن تر از تاریخِ شاهنشاهی آن است.» جمشید بهنام
از مهم‌ترین دستاوردهای ایرانیان دوران باستان، نظم اداری آنها بود که در نوشته‌های هرودوت و منابع دیگر دربارهٔ راه‌ها و چاپارها و گذرنامه و مدارک تقسیمات اداری و کنترل آن اطلاعاتی دربارهٔ دوران هخامنشی تا ساسانی وجود دارد…
یکی از دلایل مهم پا گرفتن چند حکومت مقتدر در ایران باستان، داشتن همین سیستم منظم و افرادی است که بتوانند چنان شاهنشاهی‌هایی را کنترل کنند… پس از آمدن اسلام نیز ایرانیان برای اداره خلافت عباسی برگزیده شدند و این سنت کشورداری و اداری ادامه یافت. تورج دریایی
بینِ افسانهٔ ققنوس و سرگذشتِ ایران تشابهی می‌توان دید. ایران نیز چون آن مرغِ شگفتِ بی همتا، بارها در آتش خود سوخته‌است و باز از خاکستر خویش زائیده شده. محمدعلی اسلامی ندوشن
ایران درطول تاریخ کشوری چند قومی، چند لهجه‌ای، چند زبانی و چند دینی بوده‌است…
در کل تاریخ ایران ما هیچوقت نمی‌توانیم سراغ بگیریم که یک دین به تنهایی توانسته باشد همه ایران رابه خودجلب کند، یا ما نمی‌توانیم مثال بیاوریم که همه مردم ایران به یک زبان سخن بگویند…
واین خودیکی از علل باروری و خلاقیت فرهنگ ایرانی دررابطه بین خرده فرهنگ‌ها باهم است. سیامک مره صدق
در سدهٔ بیستم، دو انقلابِ مهم در ایران روی داده‌است، انقلابِ مشروطه و انقلابِ اسلامی. انقلابِ نخست شاهدِ پیروزیِ هرچند کوتاهِ روشنفکرانِ مدرن بود، روشنفکرانی که از ایدئولوژی‌های غربی ناسیونالیسم، لیبرالیسم و سوسیالیسم الهام می‌گرفتند، قانون اساسی کاملاً غیردینی مدوّن کردند و به نوسازی جامعهٔ خود مطابقِ جوامعِ اروپاییِ معاصر امیدوار بودند.
امّا با انقلابِ دوّم، علمای سنّتی به میدان آمدند؛ علمایی که از دورانِ طلایی اسلام الهام می‌گرفتند. پیروزیِ خود را با طرح و تدوین یک قانون اساسی کاملاً دینی تضمین نمودند، شرع را جایگزین دادگاه‌های موجود کردند و مفاهیمِ غربی همچون دموکراسی را مفاهیمی الحادی دانستند و موردِ انتقاد قرار دادند…» یرواند آبراهامیان
محتویات
دربارهٔ تاریخ ایرانویرایش
- «شما اگر تاریخ نداشته باشید، هویت ندارید. این سیاستی بود که دول استعمارگر به‌کار گرفتند و کوشیدند از مللی چون ما، تاریخ‌زدایی کنند. یکی از کوشش‌هایشان این بود که رابطه نسل جوان ما را با تاریخ گذشته خود قطع کنند. وقتی ملتی رابطه‌اش با گذشته‌اش قطع شد، موجود سردرهوایی خواهد بود که هر کاری می‌توان با آن کرد.»
- «هر ملتی اگر تاریخ نداشته باشد، ملت نیست و در دنیا حق حیات ندارد. ببینید آمریکا که ۵۰۰ سال از کشف آن می‌گذرد، مدام می‌خواهد برای خود تاریخ بسازد؛ مقدار زیادی از تاریخ انگلستان را برای خود برداشته است.»
- «هر ملتی بخواهد در این دنیا زندگی کند، باید تاریخ داشته باشد. ما اگر می‌خواهیم هویت داشته باشیم باید تاریخ داشته باشیم و آن را به جوان‌ها بشناسانیم.»
- «اگر جوان‌ها تاریخ را بشناسند، دیگر نمی‌توان فریبشان داد.»
- «ملتی را می‌توان به استعمار کشید که خودش را نشناسد. اگر خودش را بشناسد نمی‌توان با آن شوخی کرد.»
- «برای یک ملت شناختن تاریخ خودش از واجبات طرازاول است، شبیه یک آدم؛ اگر آدم حافظه نداشته باشد آدم نیست، تاریخ یک ملت هم حافظه آن ملت است؛ همان‌طور که برای یک انسان، حافظه‌اش مهم است؛ برای یک ملت هم حافظه‌اش مهم است. این حافظه تاریخ و فرهنگ است. اگر نداشته باشد، در هوا پرواز می‌کند. یک باد می‌تواند به هر طرف ببردش. اما اگر ریشه داشته باشد، نمی‌توان تکانش داد.»
- «به اعتقاد من تاکنون به تاریخ ایران ظلم شده‌است؛ این کشور با تاریخ درخشانی که چه قبل از اسلام و چه بعد از آن دارد، سزاوار توجه بیشتری است.»
- «ایران قبل از ورود اسلام نیز تمدنی حقیقی داشته‌است و پادشاهانی نظیر کوروش به عدالت اجتماعی در این سرزمین توجه داشته‌اند که البته اینها آن‌طور که شایسته‌است به بحث و فحص گذاشته نشده‌است.»
- «در مقابل، امروز، تاریخ اسلام هم به دست عرب‌زبان‌ها نوشته می‌شود و آن‌طور که سزاوار است به نقش برجسته ایرانیان در شکوفایی تمدن اسلامی توجه نمی‌شود. این درحالی است که بزرگترین خدمت را به اسلام، ایرانیان کردند. بزرگترین فقیه تشیع، شیخ صدوق، اهل قم، است و شیخ طوسی که اهل خراسان است و بسیار دیگرانی نظیر این بزرگان که به فرهنگ اسلامی کمک‌های شایان توجه می‌کرده‌اند. در میان اهل سنت هم بزرگانی نظیر ابن ماجه و ترمذی و بخاری، همه ایرانی هستند؛ و این خود به این معنی است که بزرگترین ارمغان برای ایران، اسلام بود…»
- «ورود اسلام باعث شکوفایی استعدادهای ایرانیان در بسیاری از علوم شد و بزرگترین خدمت به اسلام را نیز ایرانیان با نقش انکارناپذیر خود در توسعه دستاوردهای فکری و علمی جهان اسلام کردند ولی شاهد هستیم این دستاوردها گمنام مانده‌است و نسل جدید از اینها خبر ندارد.»
- «واقعیت این است که بزرگترین نعمت و بزرگترین ارمغان برای ملت ایران اسلام بود؛ اسلام بود که دریای رحمت را به روی ایرانیان باز کرد و توانست افرادی را پرورش دهد مانند دانشمندان علوم مختلف مانند فقه، فلسفه، ریاضیات، تفسیر و نجوم. تمام اینها را ایرانی‌ها به‌نحو احسن توسعه دادند و در این راه مقداری هم با استفاده از ترجمه از سنت یونانی کمک گرفتند و بعد توانستند پرچم‌دار علوم اسلامی در جهان اسلام شوند.»
- «درحال‌حاضر افرادی هستند که تنها ملی‌گرا و منهای اسلام هستند، … ملت ایران درست است که بسیار رشید هستند، اما اسلام اینها را به شکوفایی و مقام اثبات رساند و این خدمت بزرگ اسلام است و باید بدانیم که اگر می‌خواهیم ملی‌گرا باشیم باید ملی‌گرای ایرانی- اسلامی باشیم.»
- «فرهنگ اسلامی در امتداد فرهنگ ملی ما بوده‌است. کسانی که سم‌پاشی می‌کنند و فرهنگ ملی را در برابر اسلام قرار می‌دهند و می‌خواهند میان علاقه‌مندان به اسلام و علاقه‌مندان به فرهنگ ملی انشقاق به وجود آورند، یا مغرض هستند یا اشتباه می‌کنند. این دو فرهنگ در امتداد هم هستند.»
- «فرهنگ ملی ما و فرهنگ اسلامی ما در امتداد طبیعی قرار دارند و ما طبق تحقیقاتی که انجام داده‌ایم، کوروش را همان ذوالقرنینِ قرآن می‌دانیم و بنابراین خود وجود کوروش در قرآن نشان‌دهنده این است که قرآن و بینش اسلامی چقدر به فرهنگ ملی ما اعتناء و توجه دارد. ازاین‌رو فکر می‌کنم کوروش بهترین پل ارتباطی بین فرهنگ ملی و فرهنگ اسلامی است و ما این واقعیت را باید عزیز بداریم و مغتنم بشماریم زیرا زمینه‌ساز رشد اقتدار ملی ماست.»
- «همین که اشاره کردم ما باید به بچه‌هایمان درس میهن‌دوستی و همبستگی ملی دهیم و همه تلاش کنیم تا آن را تقویت کنیم و از همین جهت است که ما باید معنویات مردم را بالا ببریم.»
- «یکی از مشکلات تاریخ‌نویسی، نه در ایران بلکه پدیده تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نویسی، تعدد تلقی‌ها و دیدگاه‌ها نسبت به حوادث، اشخاص، سلسله‌ها، ادوار سیاسی جهان و سرزمین‌هاست. بنده ممکن است از یک منبع استنباطی کنم شخص دیگری استنباطی متفاوت و حتی متناقض با آن داشته باشد؛ ولی بااین‌حال، قواعدی وجود دارد که براساس آنها می‌شود به حداقل نگاه تاریخی دست پیدا کرد.»
- «مرادم از نگاه تاریخی این است که وقتی کسی به یک حادثه یا یک دوره تاریخی نگاه می‌کند، نباید خودش را فقط در محدوده متن محصور کند. ما در متون تاریخی معتقدیم وقتی متنی به‌عنوان مبنا و معیار داریم، یک معنای نسبتاً محدودی به خواننده و محقق القا می‌کند، ولی یک مفهوم زیرمتن هم داریم که غیر از معنای ظاهری‌ای است که افاده می‌کند؛ درواقع قشر زیرین آن متن یک معنایی دارد؛ بنابراین باید در تحقیق تاریخی به قشرهای زیرین متن توجه کرد.»
- «متن تاریخی فقط آنی نیست که نویسنده یا آن متن به ذهن القا می‌کند، بلکه صدها مطلب دیگر وجود دارد که پنهان است یا با قرائن دیگر باید بررسی شود. کار مورخ فقط این نیست، که از متن، مطلب بیرون بکشد. مورخ باید این مطلب را با شواهد و قرائن درون‌متنی و زیرمتنی تطبیق دهد.»
- «زبان فارسی عامل نزدیک‌کننده اقوام ایرانی است و تقویت لهجه‌ها و گویش‌ها، سبب تفرقه نمی‌شود. عوامل وحدت ملی ما به تاریخ بومی‌مان برمی‌گردد. اگر تاریخ را بدانیم می‌بینیم که یک ریشه داریم و گذشته تاریخ و نژادمان به هم نزدیک بوده و حوادث تلخ و شیرین همه با هم رخ داده‌است. ما یک خانواده‌ایم و یک هویت تاریخی سبب نزدیکی همه ماست و جهل و بی‌اطلاعی نسبت به آن، عامل تفرقه و دشمنی است.»
- «جوانان ما دچار بحران هویت هستند که گاهی افراد مغرض در دانشگاه‌ها حتی بدیهی‌ترین ارزش‌های تاریخی‌مان را زیر سؤال برده‌اند. بعضی‌ها به‌خاطر روحیه اسلام‌ستیزی، در دوران پیش از اسلام اغراق می‌کنند، ولی باید ارزش‌های واقعی تاریخ ایران را بیان کرد.»
- «ایرانیان حتی پیش از اسلام هم همیشه موحد بودند و منشأ بزرگترین آثار جهانی. ناگفته نماند که دوران اسلامی هم جزئی از تاریخ این سرزمین است؛ اما معتقدیم تمدن عربی هیچ ارتباطی با تمدن اسلامی ندارد.»
- «نظر ما تمدن ایرانی -اسلامی است که اسلام چراغ راه بود؛ اما هوش و قدرت خلاقه ایرانیان موتور محرکه این تمدن شد و اگر حمله مغول نبود، این پیشرفت ادامه می‌یافت و امروز ما جای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بودیم.»
- «اگرچه آثار مکتوب، به زبان عربی نوشته شده، اما دلیل آن، این بوده که زبان عربی، زبان علمی بوده‌است و اعراب مطلقاً در آن نقشی نداشتند… عربی زبان علمی و دینی بود؛ اما وقتی اسلام به ایران آمد با هوش ایرانی‌ها و سابقه و تجربه‌شان به اخلاط رسید و آن حادثه مهم تاریخی رخ داد و تمدن اسلامی -ایرانی شکل گرفت؛ البته از نظر دور نکنیم که همه آثار هم عربی نیست و فارسی، زبان سیاسی و ادبی بود.»
- «در ادبیات مورخان و تاریخ‌شناسان همیشه این بحث مطرح بوده‌است که ایرانیان چقدر در نگارش تاریخ خودشان نقش داشته‌اند و این پرسش، از قدیم‌الایام مطرح بوده‌است که به‌ویژه تاریخ دوران هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان را چه کسانی نوشته‌اند؛ اما متأسفانه ما در اینجا و در پاسخ به این پرسش، با هاله‌ای از ابهام روبه‌رو می‌شویم.»
- «دوران باستان، هرچه هست و جنبه مرجعیت دارد را رومیان و یونانیان و مصریان نوشته‌اند که مضبوط است. علاوه‌براین، در اسناد و مدارک یهودیان و بین‌النهرین هم اطلاعات بسیاری دربارهٔ ایرانیان آمده‌است. مشکل این بود که در میان ایرانیان، سنت تاریخ‌نویسی چندان رایج نبود؛ چراکه بیشتر فرهنگ شفاهی مطرح بود و نقالی‌هایی که امروز هم کمابیش برقرار است، بازمانده از همان روزگار است که با قصه و افسانه مخلوط شده‌است؛ اما از قرن دوم هجری به بعد، تاریخ ایران به‌طور مبسوط و مشروح به عربی نوشته شد.»
- «در واقع وقتی ایرانیان مسلمان شدند، برای اولین‌بار تاریخ خودشان را خود به زبان عربی مکتوب کردند»
- «اما در قرن سوم و چهارم ما با فردوسی و شاهنامه‌اش روبه‌رو می‌شویم که اگرچه با نگاه گذشته تاریخ را می‌نگارد، اما بسیار با افسانه و اسطوره درآمیخته شده‌است»
- «از قرن هجدهم و نوزدهم که پای اروپاییان به‌ایران باز شد، بازخوانی جدیدی از تاریخ ایران و با توجه به الواح و سنگ‌نبشته‌های مکشوفه در ایران و عراق شکل گرفت که اینجا هم، مجدداً نقش اصلی را دانشمندان اروپایی برعهده داشتند. جالب آنکه در پژوهش‌های تازه، آنان به آنچه گذشتگان‌شان نوشته بودند، به‌صورت عینی و مستند دست یافتند. با اتکای به این اسنادی که به‌دست آمد، ۲۰۰ سال بعد تاریخ ایران ـ اما بدون حضور ایرانیان ـ بازنویسی شد.»
- «در قرن بیستم، بسیاری از شخصیت‌های ایران‌دوست در خارج از کشور، شروع به نوشتن تاریخ ایران کردند که حاصلش آثاری مانند تاریخ ایران کمبریج شد؛ اما همه آن چیزی که در این سه دهه نوشته شد، خیلی از جاها خلاف واقع یا جهت‌دار و با اغراض سیاسی بود. درحالی‌که مورخ باید واقعیت را- بدون درنظرگرفتن منافع سیاسی- بنویسد؛ اما نتیجه آن تاریخ‌نگاری‌ها، بیشتر در مخالفت با اسلام و انقلاب بود.»
- «یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایرانیان دوران باستان، نظم اداری آنها بود که در نوشته‌های هرودوت و منابع دیگر دربارهٔ راه‌ها و چاپارها و گذرنامه و مدارک تقسیمات اداری و کنترل آن اطلاعاتی دربارهٔ دوران هخامنشی تا ساسانی وجود دارد. مهرها و گل‌مهرها و نامه‌های اداری، همه‌وقت نشان‌دهنده این نظم و ترتیب شاهنشاهی در ایران باستان است. باید بدانیم هیچ سیستم حکومتی‌ای بدون داشتن نظم اداری نمی‌تواند پابرجا بماند. به نظر من یکی از دلایل مهم پا گرفتن چند حکومت مقتدر در ایران باستان، داشتن همین سیستم منظم و افرادی است که بتوانند چنان شاهنشاهی‌هایی را کنترل کنند. گفتنی است بعد از آمدن اسلام نیز ایرانیان برای اداره خلافت عباسی برگزیده شدند و این سنت کشورداری و اداری ادامه یافت.»
- «ملتی که تاریخش را داشته باشد، هیچوقت فراموشی کار نمی‌شود. این را ساسانیان فهمیدند که اگر این تاریخ با فرهنگی مبتنی بر آداب، عادات، رسوم و… همراه شود، هیچگاه دچار فراموشی نمی‌شود. در طول چهارصد سال سلسله ساسانیان این فرهنگ ایرانشهری چنان شکل می‌گیرد که وقتی از لحاظ سیاسی تغییراتی در ایران صورت می‌گیرد، فرهنگ ایرانی تداوم می‌یابد، تا جایی که فرهنگ اسلامی را بسیاری از ایرانی‌ها حفظ کرده و پرورش می‌دهند»
- «... تاریخ ما نشان می‌دهد که این توده حافظهٔ تاریخی ندارد. حافظهٔ دست‌جمعی ندارد، هیچگاه از تجربیات عینی اجتماعیش چیزی نیاموخته و هیچگاه از آن بهره‌ای نگرفته‌است و درنتیجه هر جا کارد به استخوانش رسیده، به پهلو غلتیده، از ابتذالی به ابتذال دیگر ـ و این حرکت عرضی را حرکتی درجهت پیشرفت انگاشته، خودش را فریفته.»
- احمد شاملو سخنرانی در دانشگاه برکلی آمریکا، ۱۳۷۹[۳۲]
- «من متخصص انقلاب نیستم ولی هیچ وقت چشمم از انقلاب خود انگیخته آب نخورده. انقلاب خود انگیخته مثل ارتش بی‌فرمانده بیشتر به درد شکست خوردن و برای اشغال شدن گزک به دست دشمن دادن می‌خورد تا شکست دادن و دمار از روزگار دشمن برآوردن. ملتی که حافظهٔ تاریخی ندارد، انقلابش به هراندازه هم که از لحاظ مقطعی «شکوهمند» توصیف شود، درنهایت به آن‌صورتی درمی‌آید که عرض شد. یعنی در نهایت امر چیزی ارتجاعی ازآب در می‌آید. یعنی عملی خلاق صورت نخواهد داد.»
- احمد شاملو سخنرانی در دانشگاه برکلی آمریکا، ۱۳۷۹[۳۳]
- «اگر تاریخ ما این بوده و هست [...] یعنی شرح کشت و کشتارها… و خصومت و خونخواهی‌ها… اصلاً نیازی به درس تاریخ نیست؛ رُمان و قصه‌ها پر از این‌گونه وقایع و صحنه‌هاست. حال آنکه تاریخ در درجهٔ اول تاریخ ملت‌هاست؛ تاریخ فرهنگ و قومیت یک ملت است نه تاریخ اشخاص و تاریخ باید بیشتر جریان تلاش ملت‌ها را برای ایجاد تمدن و فرهنگ بازگو کند. یعنی بایستی بگوید یک ملت چگونه از دوران بدوی به دوران تمدن رسیده و چه تازه‌هایی در حیات خود پدیدآورده و چه ارمغان‌هایی به بشریت عرضه کرده و در راه پیشبرد هدف‌های انسانی و تمدن بشری چه اندازه سهیم بوده‌است.»
- عباس زریاب خویی گفتگو با دکتر عباس زریاب خویی دربارهٔ کتاب در کتاب و کتابخانه، گردآوری سیروس آموزگار، تهران، دبیرخانهٔ هیئت امنای کتابخانه عمومی کشور، ۱۳۵۵، صص. ۱۴۷ تا ۱۵۴.
- «ایران درطول تاریخ کشوری چند قومی، چند لهجه‌ای، چند زبانی و چند دینی بوده‌است. در کل تاریخ ایران ما هیچوقت نمی‌توانیم سراغ بگیریم که یک دین به تنهایی توانسته باشد همه ایران را به خود جلب کند، یا ما نمی‌توانیم مثال بیاوریم که همه مردم ایران به یک زبان سخن بگویند. این نشان دهنده فرهنگی است که حاصل ترکیب رنگ‌ها متفاوت است که باعث تبادل فرهنگی بین خرده فرهنگ‌های متفاوت درچهارچوب کلی فرهنگ ایرانی شده‌است واین خودیکی از علل باروری و خلاقیت فرهنگ ایرانی دررابطه بین خرده فرهنگ‌ها باهم است.»
- «جوانان ایرانی اکثراً دچار نوعی سردرگمی و گمگشتگی فلسفی هستند و به قول معروف نمی‌دانند کدام تخته شناوری را در این اقیانوس موّاج جهانی بچسبند و خود را از تلاطم امواج نجات ندهند، ولی به هر حال همهٔ آنها چه در داخل و چه در خارج خود را ایرانی حس می‌کنند. البتّه یک ایرانی با هزار و یک مشکل. مشکلات روحی و روانی که نتیجهٔ آن را در طلاق‌های متعدّد میانِ جوانان ایرانی می‌بینیم، مشکلات اقتصادی که موجب شده‌است اکثراً به دنبال ارزش‌های مالی باشند و مشکلاتِ دینی و فلسفی که در نوعی نیهلیسم و بی اعتقادی خلاصه می‌شود…»
- رامین جهانبگلو در «تمدّن و تجدّد» نشر مرکز، چاپ ۱۳۸۲، ص ۸۱
- «جالب اینجاست که وقتی شما با هم وطنان ما صحبت می‌کنید می‌بینید که اکثراً نگرش مٌثله شده‌ای در موردِ هویّتِ ایرانی دارند و این امر در تاریخ معاصر ایران بسیار مشاهده می‌شود. اسلامی‌ها می‌گویند تاریخ و هویّتِ ایرانی یعنی تشیّع و بس. آن‌هایی که به ما قبلِ اسلام علاقه دارند می‌گویند اسلام را باید کنار گذاشت چون ما، قبل از اسلام زرتشتی بوده‌ایم و می‌بایستی به ایرانِ بزرگ و سلطنتی بازگشت. طرفداران بی چون و چرای غرب هم می‌گویند بیاییم غربی شویم و خود را از دردسرِ تاریخ ایران و اتّفاقاتِ آتی خلاص کنیم… انسان ایرانی کیست؟ به نظر من انسان ایرانی حاصلی از هر سه این گفتمان هاست. او هم به اسلامِ شیعه با تمامِ منضماتش اعتقاد دارد، حتّی اگر مدرن هم باشد روزه می‌گیرد … ضمناً به ایران باستان هم علاقه دارد و برای کورش و داریوش احترام خاصّی دارد… پس انسان ایرانی لایه‌های فرهنگی یا تمدّنی یا بهتر بگویم انسان شناختی و متافیزیکی گوناگونی دارد که به این سادگی نمی‌توان یکی را به نام دیگری از بین برد. از جای دیگری بیرون می‌زند و قد علم می‌کند. انقلاب ایران نمونهٔ بارز آن است.»
- رامین جهانبگلو در «تمدّن و تجدّد» نشر مرکز، چاپ ۱۳۸۲، ۷۶ و ۷۷
- «متوجه شدم که بسیاری از رویکردها به تاریخ باستان ناشی از تعصبات و تنگ نظری‌ها صورت گرفته‌است. مثلاً این که بسیاری معتقدند که دربار شاهان باستانی یک سره عرصه ظلم و بیداد بوده اشتباه می‌کنند. ما در آن زمان‌ها نهادهای مدرن مثل امروز نداشتیم و مهم‌ترین نهادی که حضور داشت، دربار بود. دربارها مرکز تجمع دانشمندان، ریاضی دانان، منجمان و معماران بودند. حتی برخی از شاهان این دانشمندان را می‌دزدیدند. مثلاً شهرت امیر نوح سامانی به دربارش بود. البته بسیاری از رفتارهای شاهان اشتباه و همراه ستم بوده‌است و برخی از این شاهان نیز آدم‌های خوبی نبوده‌اند. مثلاً وقتی در مورد نادرشاه صحبت می‌کنیم، در وهله نخست شاهی جهانگیر و با تدبیر به نظر می‌رسد. او بعد از این که فتوحاتش را به نام سردار صورت داد، مجلسی در آذربایجان تشکیل داد و آن افراد او را انتخاب کردند. این مسئله در مورد بسیاری دیگر از شاهان ایرانی مثل کوروش و داریوش نیز صدق می‌کند.»
- «ایرانِ فرهنگی سرزمینی است که در آن مظاهر فرهنگی ایران اعم از ادبیات، آداب، رسوم، تاریخ، زبان و … حضور دارد. به نظر من نمی‌توان هیچ پایه اشتراکی بهتری از فرهنگ برای مردمان این سرزمین پهناور جست. فرهنگ را هم باید در گسترده‌ترین معنای آن در نظر گرفت و بر هیچ‌یک از شاخصه‌های آن مثل زبان یا مذهب یا آدابی خاص تأکید نگذاشت. زیرا اگر بر هر یک از این شاخصه‌ها تأکید بگذاریم، مجبور می‌شویم گروهی را کنار بگذاریم.»
- «تاریخ چندهزارسالهٔ کشورِ من که روزی بزرگترین امپراتوری جهان را تشکیل می‌داد، به خلافِ بسیاری از مواردِ مشابه، تاریخ یک سلسله کشورگشایی‌ها و قتل و غارت‌ها و زورگویی‌ها نیست، بلکه تاریخی است که بیش از هر چیز بر پایهٔ عدالت و آزادگی استوار است.»
- محمدرضا پهلوی در کنگرهٔ آمریکا، ۲۲/۱/۱۳۴۱
- «به نظر می‌رسد که بعد از صدها سال هنوز تاریخ و سؤال‌ها و فرهنگ‌هایمان (ایرانیان و عرب‌ها) به هم نزدیک است و نیازمند گفت و گوهای بیشتری بین هم هستیم و من فکر می‌کنم که در این زمینه ما کم‌کاری کرده‌ایم و این نقد به روشنفکری ما (ایرانیان) وارد هست که بیش از اینکه نگاه به جهان اسلام و عرب داشته باشد، نگاه به جهان غرب داشته و سعی کرده از دست‌آوردهای فکر غرب استفاده کند.»
- «ما ملت استعاره‌ها و ابهام‌ها هستیم و فراموش کرده‌ایم که ابهام و استعاره و سخن چند پهلو، تنها مفرهایی برای گریز از تیغ سنت و تاریخ مذکور و سانسور و تربیت ترکه‌ای بوده‌است و حیرت اینجاست که به مرور زمان از این نوع تقیه به عنوان ارزش ادبی یاد کرده و به ما نیز به ارث رسیده‌است. پنهانکاری و ریای فرهنگی را شکلی از مبارزه و مقاومت قلمداد کرده‌اند. در خانه ما را کوروش و رودابه صدا می‌زنند، اما شناسنامه ما حرف دیگری دارد و این همه از نفحات رویت روی بامثال حکومت‌های جبار و سانسورپرست در طول تاریخ بوده و هست.»
- «ما از همه افتخارات ایران باستان بریده‌ایم و از دور نسبت به این فرهنگ غنی داوری‌هایی می‌کنیم که در شأن فرزندان آن مردان و زنان بزرگ ایران باستان نیست.»
- «آنچه با نام اسلام در صفحات شرقی ممالک اسلامی، حتی به برخی از مناطق هند و چین رفته‌است، از صافی تمدن آریایی رد شده و رنگ آریایی به خود گرفته‌است.»
- «چهل سال پیش کمبریج یک مجموعه تاریخ ایران منتشر کرد در هفت جلد. هنوز ما به آن رفرنس می‌دهیم.»
- «در جامعه ما اعتماد به خود که ضرورتاً برای استقلال و پیشرفت باید داشته باشیم وجود ندارد. یعنی متأسفانه حتی در اینکه به تاریخ خودمان بپردازیم، تحت تأثیر مطلق غرب هستیم. اغلب کتب تاریخی که در اختیار داریم یا به دانشجویانمان معرفی می‌کنیم را مستشرقین نوشته‌اند و تمایلات سیاسی به طور عمده در راستای منافع سیاسی خودشان رعایت شده‌است..»
- [شاپور رواسانی]][۴۲]
- «وقتی ما به تاریخ خودمان نگاه می‌کنیم به طور کلاسیک صحبت از جنگ‌ها، سلاطین، ادبیات، هنر و این نوع مطالب است. اما به این سؤال پاسخ داده نمی‌شود که مردم کجا هستند؟ پیاده‌گان جنگ‌ها و کسانی که بار آن را به دوش می‌کشند چه کسانی‌اند؟ دهقانان که تولید را بر عهده داشتند، چه کسانی بودند؟ سازندگان آنچه از کاخ و مسجد و … به عنوان میراث فرهنگی و تاریخی می‌شناسیم و به سلاطین و هنرمندان نسبت می‌دهیم، چه قشرها و طبقاتی بودند؟ بین این همه آشوب و جنجال و این فراز و فرودها که به هیئت حاکمه نسبت داده می‌شود، آیا صدایی نبود که حق‌طلبی و عدالت‌خواهی را عنوان کند؟.»
- [شاپور رواسانی]][۴۳]
- «اسلام، تاریخ و هویّتِ ایرانیان را از هم نگسیخته؛ بلکه بدان عزت و پایستگی و نیرویی افزون بخشیده‌است. تاریخ و مفاخر تاریخی ایرانِ پیش از اسلام همان‌قدر به ایران و ایرانیان کنونی متعلّق هستند که تاریخ و تاریخ‌سازان ایرانِ پس از اسلام.»
- داریوش احمدی[۴۴]
- «ما ایرانیان به تاریخ خودمان حساسیتی نداریم و نه تنها حساسیتی در این امر نیست بلکه انگیزه‌ای هم برای مطالعه «تاریخ» و «بازخوانی» آن وجود ندارد. ایرانیان به «نفس تاریخ» نیز اعتقادی ندارند؛ چراکه از تاریخ لطمه‌های زیادی خورده‌اند و بسیاری از واقعیت‌های تاریخی پنهان مانده‌است. به علاوه ما هیچگاه در ایران مورخ خوب و متخصص زبده نداشتیم و نداریم و به ندرت مورخان برجسته‌ای در ایران دیده می‌شوند.»
- اصغر محمودآبادی[۴۵]
تاریخ ایران برپایهٔ سده‌هاویرایش
سده‌ها، میلادی است.
سدهٔ چهاردهمویرایش
هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد
| هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد | هم رونق زمان شما نیز بگذرد | |
| وین بوم محنت از پی آن تا کند خراب | بر دولت آشیان شما نیز بگذرد | |
| باد خزان نکبت ایام ناگهان | بر باغ و بوستان شما نیز بگذرد | |
| آب اجل که هست گلوگیر خاص و عام | بر حلق و بر دهان شما نیز بگذرد | |
| ای تیغتان چو نیزه برای ستم دراز | این تیزی سنان شما نیز بگذرد | |
| چون داد عادلان به جهان در بقا نکرد | بیداد ظالمان شما نیز بگذرد | |
| در مملکت چو غرش شیران گذشت و رفت | این عوعو سگان شما نیز بگذرد | |
| آن کس که اسب داشت غبارش فرو نشست | گرد سم خران شما نیز بگذرد | |
| بادی که در زمانه بسی شمعها بکشت | هم بر چراغدان شما نیز بگذرد | |
| زین کاروانسرای بسی کاروان گذشت | ناچار کاروان شما نیز بگذرد | |
| ای مفتخر به طالع مسعود خویشتن | تأثیر اختران شما نیز بگذرد | |
| این نوبت از کسان به شما ناکسان رسید | نوبت ز ناکسان شما نیز بگذرد | |
| بیش از دو روز بود از آن دگر کسان | بعد از دو روز از آن شما نیز بگذرد | |
| بر تیر جورتان ز تحمل سپر کنیم | تا سختی کمان شما نیز بگذرد | |
| در باغ دولت دگران بود مدتی | این گل، ز گلستان شما نیز بگذرد | |
| آبی‌ست ایستاده درین خانه مال و جاه | این آب ناروان شما نیز بگذرد | |
| ای تو رمه سپرده به چوپان گرگ طبع | این گرگی شبان شما نیز بگذرد | |
| پیل فنا که شاه بقا مات حکم اوست | هم بر پیادگان شما نیز بگذرد | |
| ای دوستان! به نیکی خوهم دعای سیف | یک روز بر زبان شما نیز بگذرد | |
| سیف فرغانی[۴۶] |
سدهٔ هفدهمویرایش
- «شاه صفوی ایران حقوقی کاملاً نامحدود و مستقل در اعمال قانون برخوردار است. در بقیهٔ جهان، قدرت دولت یا با توافقی رسمی و شناخته شده یعنی قانون اساسی محدود می‌شود یا موانعی غیرمعترف و در عین حال غلبه‌ناپذیر در راه آنها وجود دارد… اما پادشاه صفوی به هرکاری مجاز است و هیچ رادع و مانعی در سلطنت خود نمی‌شناسد. عقد قراردادها، اعلان جنگ و صلح، تغییردادن در قوانین مملکت، وضع مالیات‌های جدید و حتی اختیار جان و مال هر فرد و زنان و فرزندان او همه در دست شاه است و هیچ قاعده و قانونی زیردستا را چه فرادست و چه فرودست در برابر هوی و هوس‌های یک فرمانروای احتمالاً منحط حفظ و حراست نمی‌کند.»
- انگلبرت کمپفر سال‌های ۱۶۸۲–۶۵م در پایتخت صفویان، اصفهان زیست. [۴۷]
- «قلمروی فرمانروایی شاه [صفوی] محدود است به سرزمینی که در مغرب به دجله، در مشرق به هلمند، در جنوب به خلیج فارس و در شمال به دریای خزر منتهی می‌گردد. دقیق‌تر بگوییم سرزمینی است میان درجهٔ چهل و چهارم و شصت و ششم طول شرقی و میان درجهٔ سی و نهم و بیست و پنجم عرض شمالی. اهالی بومی بدان ایران یا عجم می‌گویند. در محدودهٔ قارهٔ آسیا (چین و ژاپین را من مستثنی می‌کنم) این سرزمین از نظر سیاست، علوم و فنون از سایر کشورها ممتاز است. در آن سوی مرزهای گستردهٔ ایران روس‌ها، تاتارها، هندی‌ها، عرب‌ها و ترک‌ها ساکن‌اند. برای اینکه بتوان با این اقوام در صلح زیست یابد در سیاست و مملکتداری سخت زیرک بود؛ اما هرگاه جنگی درگیر شود، دیگر پیروزی فقط و فقط با به‌کار بردن تمام قوا و ابراز دلیری بسیار مسیر می‌گردد. از طرف دیگر، طبیعت، ایرانیان را چنان حصار استواری از دریاها، کوه‌ها و بیابان‌ها محصور کرده‌است که دشمنانشان به‌ندرت می‌توانند با دستبردها و شبیخون‌ها ناگهانی خود، زندگی مطمئن و توأم با فراغت ایشان را مختل کنند و به آنها ضرر و زیانی برسانند.»
نوشتارهای وابستهویرایش
پانویسویرایش
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5010/تاریخ-یعنی-هویت
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5011/بزرگترین-خدمت-به-ایران-و-ایرانی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5012/«تاریخ-جامع-ایران»،-همچون-موجودی-زنده-است
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5012/«تاریخ-جامع-ایران»،-همچون-موجودی-زنده-است
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5012/«تاریخ-جامع-ایران»،-همچون-موجودی-زنده-است
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5015/نگاه-بی‌طرفانه-برای-ایران-از-منظر-ایرانیان
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5015/نگاه-بی‌طرفانه-برای-ایران-از-منظر-ایرانیان
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5015/نگاه-بی‌طرفانه-برای-ایران-از-منظر-ایرانیان
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5014/تاریخ-جامع،-عامل-وحدت-ملی
- ↑ http://www.sharghdaily.ir/Vijeh/5022/تاریخ-جامع-ایران-باعث-افتخار-ایران-و-ایرانیان-است
- ↑ http://archive.is/hOdLV
- ↑ http://www.persiancultures.com/Literature/ahmad_shamloo/brekly.htm
- ↑ http://www.persiancultures.com/Literature/ahmad_shamloo/brekly.htm
- ↑ http://dataanalyzer.ir/index.php/مصاحبه/166-مرگ-ميليونها-نفر-در-هولوكاست-انكارشدني-نيست
- ↑ http://iranianstudies.org/fa/ایران-فرهنگی-در-گفت-و-گو-با-دكتر-داريوش/
- ↑ http://iranianstudies.org/fa/ایران-فرهنگی-در-گفت-و-گو-با-دكتر-داريوش/
- ↑ http://www.sharqparsi.com/2014/08/article21554
- ↑ http://www.seyedalisalehi.com/cgi-bin/content.pl?f=40&t=24
- ↑ http://www.dayna.ir/NSite/FullStory/Print/?Id=177844
- ↑ https://archive.is/20130420113030/www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2006/09/060907_rm_ariya_civilisation.shtml
- ↑ http://www.cgie.org.ir/fa/news/129996
- ↑ http://www.cgie.org.ir/fa/news/129884
- ↑ http://www.cgie.org.ir/fa/news/129884
- ↑ http://www.ibna.ir/vdch-6nii23nvid.tft2.html
- ↑ http://www.ibna.ir/vdca60nuy49nwo1.k5k4.html
- ↑ «هم مرگ بر جهان شما نیز بگذرد». گنجور.
- ↑ کمپفر، سفرنامهٔ کمپفر، ۱۴.
- ↑ کمپفر، سفرنامهٔ کمپفر، ۱۸.
فهرست منابعویرایش
- کمپفر، انگلبرت. سفرنامهٔ کمپفر. ترجمهٔ کیکاووس جهانداری. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۳.
