ضرب‌المثل‌های ترکی

برای ضرب‌المثل‌های ترکی آذربایجانی، ضرب‌المثل‌های آذربایجانی را ببینید.

ضرب‌المثل‌های ترکی و مترادف آن‌ها به‌فارسی

A - B - C - Ç - D - E - F - G - H - I - İ - J - K - L - M - N - O - Ö - P - R - S - Ş - T - U - Ü - V - Y - Z

A

• Aç tavuk rüyasında kendini buĝday ambarında sanırmış.

• ترجمه: «مرغ گرسنه در رؤیا، انبار غله خواب می‌بینند.»
  • مترادف فارسی: «شتر در خواب بیند پنبه دانه// گهی لپ لپ خورد، گه دانه دانه»
  • مترادف فارسی: «آدم گرسنه نان سنگک خواب می‌بیند.»
  • مترادف فارسی: «آدم برهنه کرباس دولاپهنا خواب می‌بیند.»

B

• Baba oğula bir bağ bağışlamış, oğul babaya bir salkım üzüm vermemiş

• ترجمه: «پدر به‌پسرش یک تاکستان هدیه کرد، پسر حتی دانه‌ای انگور به‌پدر نداد.»
  • مترادف فارسی: «دشمنی بالاتر از اولاد نیست.»
  • مترادف فارسی: «نخل این بستان زبار خویشتن خواهد شکست// هیچ‌کس از زادهٔ خود خیر در دنیا ندید» کلیم کاشانی
• Bilmemek ayıp değil öğrenmemek ayıptır.

• ترجمه: «چیزی را ندانستن عیب نیست، چیزی را نیاموختن عیب است.»
  • مترادف فارسی: «پرسیدن عیب نیست، ندانستن عیب است.»
  • مترادف فارسی: «دانا هم داند و هم پرسد، نادان نداند و نپرسد.»
• Bir ipte iki cambaz oynayamaz.

• ترجمه: «دو نفر بندباز روی یک طناب نمی‌توانند نمایش دهند.»
  • مترادف فارسی: «دو پادشاه در اقلیمی نگنجند.»
  • مترادف فارسی: «دو شمشیر در نیامی نگنجند.»
  • مترادف فارسی: «ده درویش در گلیمی بخسبند و دو پادشاه در اقلیمی نگنجند.» سعدی
  • مترادف فارسی: «آن‌جا که عشق خیمه زند جای عقل نیست// غوغا بود دو پادشه اندر ولایتی» سعدی
  • مترادف فارسی: «بزم دو جمشید مقامی که دید// جای دو شمشیر نیامی که دید» نظامی
  • مترادف فارسی: «تنگ باشد یکی جهان و دو شـاه// تنگ باشد یکی سپهر و دوماه» سنایی
• Bir pire için ev yakılmaz.

• ترجمه: «به‌خاطر یک شپش نباید خانه را به‌آتش کشید.»
  • مترادف فارسی: «برای یک شپش، لحاف را بیرون نمی‌اندازند.»
  • مترادف فارسی: «برای یک کک، گلیم را نمی‌سوزانند.»
  • مترادف فارسی: «دوست را کس به‌یک بدی نفروخت// بهر کیکی گلیم نتوان سوخت» سنایی
  • مترادف فارسی: «برای یک بی‌نماز در مسجد را نمی‌بندند.»

C

• Çabuk parlayan çabuk söner.

• ترجمه: «روشنایی شدید زود خاموش می‌شود.»
  • مترادف فارسی: «تب تند زود عرق می‌کند»
• Cahil dostum olacağına, akıllı düşmanım olsun.

• ترجمه: «دشمن دانا را به‌دوست نادان ترجیح می‌دهم.»
  • مترادف فارسی: «دشمن دانا بلندت می‌کند// بر زمینت می‌زند نادان دوست» سعدی
  • مترادف فارسی: «دوستی با مردم دانا نکوست// دشمن دانا به‌از نادان دوست» نظامی
  • مترادف فارسی: «دشمن دانا که غم جان بود// بهتر از آن دوست که نادان بود» نظامی
• Can çıkar, huy çıkmaz.

• ترجمه: «جان از بدن بیرون می‌رود ولی عادت می‌ماند.»
  • مترادف فارسی: «ترک عادت موجب مرض است.»
  • مترادف فارسی: «عادت، طبیعت ثانوی است.»
  • مترادف فارسی: «با جان مگر از جسد بر آید// خویی که فرو شده است با شیر» سعدی
• Çürük iple kuyuya inilmez.

• ترجمه: «با طناب پاره نباید داخل چاه شد.»
  • مترادف فارسی: «با بند پوسیدهٔ کسی نباید به‌چاه رفت.»
  • مترادف فارسی: «به‌ریسمان پوسیده کسی در چاه شدن.»
  • مترادف فارسی: «با طناب پوسیده کسی به‌چاه مرو.»
  • مترادف فارسی: «با طناب پوسیده کسی به‌چاه افتادن.»

D

• Damlaya damlaya göl olur.

• ترجمه: «قطره قطره، دریا شود.»
  • مترادف فارسی: «قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود.»
  • مترادف فارسی: «اندک اندک خیلی شود و قطره قطره سیلی.» سعدی
  • مترادف فارسی: «اندک اندک بهم شود بسیار// دانه دانه است غله در انبار» سعدی
• Denize düşen yılana sarılır.

• ترجمه: «کسی که در دریا درحال غرق‌شدن است، به‌ مار هم چنگ می‌اندازد.»
  • مترادف فارسی: «غریق بر هر گیاه خشک چنگ زند.» (الغریق یتشبث به کل حشیش)
  • مترادف فارسی: «فرومانده‌مردم به‌گرداب در// زند چنگ در هر گیاه ناگزر» ادیب پیشاوری
• Dereyi görmeden paçayı sıvama.

• ترجمه: «پیش از دیدن نهر، پاچهٔ شلوارت را بالا نزن.»
  • مترادف فارسی: «آب ندیده موزه کشیدن.»
• Dil kılıçtan keskindir.

• ترجمه: «زبان، تیزتر از شمشیر است.»
  • مترادف فارسی: «زخم زبان از زخم شمشیر بدتر است.»
  • مترادف فارسی: «زخم تیر بر تن است و زخم سخن بر جان.»
  • مترادف فارسی: «زخم سنان بر تن است، زخم زبان بر جان.»

E

• Eşek hoşaftan ne anlar. Suyunu içer, denesi kalır.

• ترجمه: «خر نداند قدر مربا.»
  • مترادف فارسی: «خر چه داند قدرحلوای نبات.»
  • مترادف فارسی: «قیمت زعفران چه داند خر.»
  • مترادف فارسی: «قدر لوزینه خر کجا داند.»
  • تمثیل: «پیش خر، خرمهره و گوهر یکی است.» مولوی
  • تمثیل: «من آنم که در پای خوکان نریزم// مر این قیمتی لفظ دُرّ ِ دَری را» ناصرخسرو
  • تمثیل: «تو قدر فضل شناسی که اهل فضلی و دانش// شبه‌فروش چه داند بهای دُرّ ثمین را» سعدی

ettin alinnan somok gamir makh olmuor ازدست سگ نمی تونیم استخون لیس بزنیم

H

• Halep orada ise arsIn buradadIr.

• ترجمه: «اگر حلب دور است، آرشین این‌جاست.»
  • مترادف فارسی: «اگر یزد دور است، گز نزدیک است.»
  • مترادف فارسی: «اگر یزد نیست، گـَز هست!»
  • مترادف فارسی: «همدان دور است؟ کردوش نزدیک است!»
  • مترادف فارسی: «اگر سیستان دور است، میدانش نزدیک است.»

I

• İğneyi kendine, çuvaldızı ele batır.

• ترجمه: «یک سوزن به خودت بزن یک جوالدوز به دیگری.»
  • مترادف فارسی: «اول یک سوزن به خودت بزن بعد یک جوالدوز به دیگران.»
• İnsanın vatanı doğduğu yer değil, doyduğu yerdir.

• ترجمه: «وطن انسان جایی است که شکم سیر است، نه‌آنجا که زاده‌شده است.»
  • مترادف فارسی: «سعدیا حب وطن گرچه حدیثی است درست// نتوان مرد به‌سختی که در این‌جا زادم» سعدی
• İnsan yedisinde ne ise yetmişinde de odur.

• ترجمه: «آدم هرچه در هفت‌سالگی باشد، در هفتاد‌سالگی هم هست.»
  • مترادف فارسی: «عقل به هفت که نرسید به هفتاد هم نمی‌رسد.»
• İp inceldiği yerden kopar.

• ترجمه: «طناب‌ها از جای نازک پاره می‌شوند.»
  • مترادف فارسی: «طناب از جای باریک پاره می‌شود.»
• Isıracak köpek dişini göstermez.

• ترجمه: «سگ‌هایی که می‌خواهند گاز بگیرند، دندانشان را نشان نمی‌دهند.»
  • مترادف فارسی: «سگی که واق واق می‌کند گاز نمی‌گیرد.»
  • مترادف فارسی: «سگ لاینده گیرنده نباشد.»

K

• Kefenin cebi yoktur.

• ترجمه: «کفن جیب ندارد.»
  • مترادف فارسی: «کفن جیب ندارد.»
• Kendi düşen ağlamaz.

• ترجمه: «هرکه به‌تقصیر خویش برزمین افتد، نباید گریه کند.»
  • مترادف فارسی: «خودافتاده نگرید.»
  • مترادف فارسی: «خودکرده را چه درمان.»
  • مترادف فارسی: «خودکرده را تدبیر نیست.»
  • مترادف فارسی: «خودم کردم که لعنت بر خودم باد.»
• Keskin sirke küpüne zarar.

• ترجمه: «سرکهٔ تند، به‌خمره‌اش آسیب وارد می‌کند.»
  • مترادف فارسی: «حسود هرگز نیاسود.»
• Komşunun tavuğu komşuya kaz görünürmüş.

• ترجمه: «مرغ همسایه به‌چشم همسایه، غاز است.»
  • مترادف فارسی: «مرغ همسایه غاز است.»
  • مترادف فارسی: «مرغ همسایه غاز می‌نماید.»
  • مترادف فارسی: «مرغ همسایه تخم غاز می‌کند.»
  • مترادف فارسی: «آش همسایه روغن غاز دارد.»
  • مترادف فارسی: «دوغ در خانه ترش است.»
  • مترادف فارسی: «علف در آغل تلخ است.»
  • مترادف فارسی: «شتر، در قطار دیگران خوش نماید.»
  • مترادف فارسی: «نعمت ما به چشم همسایه// صدبرابر فزون کند پایه// چون ز چشم نیاز می‌بیند// مرغ همسایه غاز می‌بیند» رشید یاسمی
• Köpek ürür, kervan yürür.

• ترجمه: «سگ می‌غرد، کاروان می‌رود.»
  • مترادف فارسی: «سگ لاید و کاروان گذرد.»
  • مترادف فارسی: «زآنهمه بانگ و علالای سگان// هیچ واماند ز راهی کاروان؟» مولوی
• Kulaĝına küpe olsun.

• ترجمه: «این باید گوشواره‌ای در گوش تو باشد.»
  • مترادف فارسی: «آویزهٔ گوش کردن.»
  • مترادف فارسی: «پشت گوش نوشتن.» (پشت گوشت بنویس!)
• Kurunun yanında yaş da yanar.

• ترجمه: «تر، که درکنار خشک باشد با او هم می‌سوزد.»
  • مترادف فارسی: «تر و خشک باهم می‌سوزد.»
  • مترادف فارسی: «آتش دوست و دشمن نداند.»
  • مترادف فارسی: «آتش که به‌بیشه افتاد، تر و خشک نپرسد.»
  • مترادف فارسی: «آتش چو به‌شعله برکشد سر// چه هیزم خشک و چه گل تر» امیرخسرو دهلوی

M

• Meyve veren ağaç taşlanırmış.

• ترجمه: «درختی که میوه داره بهش سنگ پرتاب می‌کنند.»
  • مترادف فارسی: «به‌ درخت بی‌ثمر سنگ نمی‌زنند.»

Ö

• Öfkeyle kalkan zararla oturur.

• ترجمه: «کسی که با غضب بلند شود، با ضرر می‌نشیند.»
  • مترادف فارسی: «غضب اولش دیوانگی است و آخرش پشیمانی.»
  • مترادف فارسی: «عاقبت خشم پشیمانی است.»
  • تمثیل: «غضب از شعله‌های شیطانی است// عاقبت موجب پشیمانی است»

P

• Parayı veren, düdüğü çalar.

• ترجمه: «هرکه پول بدهد، نی هم می‌زند.»
  • مترادف فارسی: «تو نی‌ات را زدی.»
  • توضیح: «مردی که عزم سفر کرده بود، دوستان و آشنایانش به‌بدرقه او آمده و هرکدام سفارش کالایی را دادند. از آن میان فقط جوانی نزدیک رفته و گفت این پول را بگیر و برایم یک نی‌لبک بیاور. مرد مسافر گفت: تو نی‌لبکت را زدی.»

R

• Rüzgar eken fırtına biçer

• ترجمه: «آن‌کسی که باد می‌کارد، طوفان خواهد دروید.»
  • مترادف فارسی: «هرکه باد بکارد، طوفان درو خواهد کرد.»

T

• Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır.

• ترجمه: «یک جمله دلنشین، مار را از سوراخش بیرون می‌آورد.»
  • مترادف فارسی: «زبان خوش مار را از سوراخ بیرون می‌آورد.»
  • مترادف فارسی: «به نرمی برآید زسوراخ، مار// که تیزی و تندی نیاید بکار» فردوسی
• Ters giderse insanın işi, muhallebi yerken kırılır dişi.

• ترجمه: «کسی که پشت‌ هم بد می‌آورد، هنگام خوردن فرنی هم دندانش می‌شکند.»
  • مترادف فارسی: «بخت چون برگشت، پالوده دندان بشکند.»
  • مترادف فارسی: «بخت که برگردد، عروس در حجله نر گردد.»
  • مترادف فارسی: «بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد// یا طاق فرود آید و یا قبله کج آید»

U

• Üzüme yetişemeyen tilki, üzüme ekşi dermiş.

• ترجمه: «روباه دستش به‌انگور نرسید، گفت ترش است.»
  • مترادف فارسی: «شغال پوزش به‌انگور نرسید، گفت ترش است.»
  • مترادف فارسی: «پیرزن دستش به‌آلو نمی‌رسید، گفت ترش است.»
  • مترادف فارسی: «گربه دستش به‌گوشت نمی‌رسید، گفت بو می‌دهد.»

V

• Vakitsiz öten horozun başını keserler.

• ترجمه: «خروسی را که بی‌موقع بخواند سر می‌برند.»
• ترجمه: «خروسی را که بی‌موقع اذان گوید باید سر برید.»
  • مترادف فارسی: «مرغ بی‌وقت‌‌خوان را سر برند.»
  • مترادف فارسی: «مرغی را که بی‌وقت می‌خواند باید سربرید.»
  • تمثیل: «ندانی که چون مرغ بی‌وقت خواند// به‌جای پرافشاندن سرفشاند» نظامی

Y

• Yenilen pehlivan, güreşe doymaz.

• ترجمه: «پهلوان بازنده. از کشتی‌گرفتن خسته نمی‌شود.»

Z

• Zaman sana uymazsa, sen zamana uy.

• ترجمه: «اگر زمانه، مناسب حالت رفتار نکرد، تو خود را با او هماهنگ کن.»
  • مترادف فارسی: «زمانه باتو نسازد، تو با زمانه بساز!»