یحیی مهدوی

یحیی مهدوی (۱۹۰۸، تهران - ۱۴ ژوئیه ۲۰۰۰، تهران) استاد فلسفه دانشگاه تهران و از اولین مترجمان آثار فلسفی به زبان فارسی بود.

گفتاوردها

• «هر دانشی باید موضوعی داشته باشد مخصوص به خود و برای این‌که علم محسوب بشود نیازمند روشی است علمی که به‌وسیلهٔ آن بتوان مسائل مربوطهٔ به آن را تحقیق کرد و رابطهٔ علت و معلولی بین آن‌ها را دریافت و بدون توسل به علمی دیگر آن را بیان و روشن نمود.»
  • جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع، ۱۳۲۲.
• «جامعه‌شناسی تمام وقایعی را که بتوان اجتماعی گفت موضوع تحقیق و مطالعه قرار می‌دهد، خواه این وقایع بسیار عمومی باشد و خواه خصوصی و جزئی.»
  • جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع، ۱۳۲۲.
• «از آن‌جا که وقایع اجتماعی خود نوع مخصوصی است از امور، و علل آن‌ها جز وقایع اجتماعی نمی‌تواند باشد، جامعه‌شناسان این را برای خود فریضه می‌دانند که در تبیین اجتماعیات از حدود امور اجتماعی خارج نشوند.»
  • جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع، ۱۳۲۲.
• «علوم را، از جهت اسلوب و متد به دو دسته تقسیم کرده‌اند: استنتاجی و استقرائی (مشاهده‌ای و تجربی) … از آن‌جا که غایت علوم در یافتن روابط کلی در بین اشیأ و تعیین علت و معلول است، و از آن‌جا که وقایع طبیعی در حال بسیار درهم و غامض و پیوسته به یکدیگر است و از این جهت تشخیص علت حقیقی از سایر امور علت‌نما سخت و دشوار باشد، علوم استقرائی برای وصول به این منظور علاوه بر مشاهده و ثبت وقایعی که اتفاق می‌افتد، تا آن‌جا که بتوانند به آزمایش یعنی مداخله در سیر و جریان عادی وقایع و تغییر و تبدیل یا برانگیختن آن وقایع می‌پردازند.»
  • جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع، ۱۳۲۲.
• «غرض از نشر این رساله، آگاه ساختن دانشجویان فارسی زبانست به مقدمات و اصول جامعه‌شناسی، زیرا بر نگارنده، در طی مدت قلیلی که افتخار تدریس در دانشکدهٔ ادبیات را دارد، مسلم شده است که هیچ چیز به اندازهٔ کتابی که به زبان فارسی حاوی ثمرهٔ تحقیقات اروپائیان باشد مورد احتیاج ایرانیانی که جوانی خود را وقف جستجوی دانش کنند، نباشد و هیچ خدمتی به فرهنگ ایران، از جانب آن‌ها که از اهل این کشور، بهترین ایام عمر را در دانشگاه‌های خارجه صرف کسب معرفت کرده‌اند، بالاتر از این نه که با تألیف و یا ترجمهٔ کتب و رسالات در شعب مختلفهٔ علوم به فارسی، هم زبان مادری خود را ثروتمند و غنی سازند و هم بدین وسیله هم‌میهنان خویش را به شناختن معانی و افکاری، که هم موجد و هم مولود تمدن مغرب زمین است، راهنمائی کنند؛ و نیز کسانی که با گسیل داشتن کاروان‌های جویای علم و ادب به کشورهای بیگانه، به هجران نوردیدگان خود تن درداده‌اند و با بذل دست رنج خود در راه این منظور تحمل سختی و تنگدستی نموده‌اند، هیچ ره‌آوردی را خوشتر از این نپذیرند که آن‌ها که به‌رأی‌العین تمدن اروپائی را دیده‌اند، ایرانیان را به حقیقت تمدنی، که جز آثار و عوارض شوم آن را ادراک نکرده‌اند، آشنا سازند.»
  • جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع، ۱۳۲۲.

دربارهٔ او

• «با شکل‌گیری رشته‌های دانشگاهی علوم انسانی و اجتماعی، علاوه بر ترجمهٔ آثار جدید علمی، مدرسان ایرانی نیز تشویق شدند تا برای فهم بهتر این علوم در نزد دانشجویان، به تألیف کتاب‌های درسی و دانشگاهی بپردازند. کتاب جامعه‌شناسی یا علم‌الاجتماع اثر یحیی مهدوی، جزو اولین آثار جامعه‌شناسی به زبان فارسی است که به بحث دربارهٔ نظریات آگوست کنت و امیل دورکیم می‌پردازد و به نظرات جامعه‌شناسان و تجربه‌گرایانی چون هربرت اسپنسر، گابریل تارد، فرنسیس بیکن و جان استوارت میل نیز اشاره دارد. در این کتاب علم جدید جامعه‌شناسی با نگرشی تجربه‌گرایانه و روش علت و معلولی مطرح شده است و حاوی نظریه‌های جدید معرفت‌شناسی، شناخت‌شناسی و روش‌شناسی است.»
  • مجید ادیب‌زاده، تبارشناسی تفکر علمی در ایران، ۱۳۹۲.
• «اگر کتاب فروغی، یعنی سیر حکمت در اروپا، بحث‌های فلسفی و نظری جدید را مدنظر داشت، این کتاب وارد بحث‌های جامعه‌شناختی شده و دنیای اجتماعی و مادی را موضوعِ شناختِ علمی می‌دانست و بر روش تجربه‌گرایانه و علت و معلولی در شناخت تأکید داشت و برعکسِ علوم قدیم، علل اولیهٔ وقایع را الهی و مأورایی نمی‌داند.»
  • مجید ادیب‌زاده، تبارشناسی تفکر علمی در ایران، ۱۳۹۲.
• «اگر متن نخستین کتاب درسی جامعه‌شناسی یا علم الاجتماع، تألیف شادروان دکتر یحیی مهدوی که به سبک سعدی ولی مملو از واژگان مهجور عربی نوشته شده را با متون جامعه‌شناسی امروزین مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که در این مدت تقریباً هفتاد سال، سبک و سیاق نوشتار فارسی همانند خود جامعه تحولی ژرف یافته و جامه ظاهری پر وصله و پینه یا به بیانی چهل تکه خود را با زمان سازگار کرده و نو ساخته است. با این وجود، فهم محتوا کماکان در زیر جامه نو مبهم و پوشیده مانده است و هنوز هم در تمایز مفهوم اجتماع و جامعه و تدقیق و تبیین مفاهیم و معانی مشتقات آن‌ها اندر خم یک کوچه مانده است.»
  • داور شیخاوندی، آسیب‌شناسی زبان علوم اجتماعی، ۱۳۸۹.