نورالهدی منگنه

نورالهُدیٰ منگنه با لقب منیر السلطنه (۴ ژانویه ۱۹۰۴، تهران - ؟ احتمالاً پایان‌دههٔ ۱۹۷۰، تهران) روان‌شناس کودکان، کشنگر حقوق زنان، روزنامه‌نگار، خوشنویس، موسیقی‌دان، مؤلف و شاعر ایرانی بود که در هنر ابریشم‌دوزی نیز برجستگی داشت. سال درگذشت او نامعلوم و آگاهی‌ها از او تا ۱۹۷۶ در دسترس است.

گفتاوردها

دوست شما (۱۹۵۴)

• «اصولاً هر صفت و کاری که از جنبهٔ اعتدال و میانه‌روی خارج شد و صورت افراط یا تفریط یافت، زیان‌بخش و موجد و مورث هزاران بدبختی و بیچارگی است؛ باید در تمام موارد پیرو خرد و منطق و میانه‌رو باشیم تا همیشه از حوادث و آفات در امان بمانیم.»

سروده‌ها

چهارپاره‌ها، رباعی‌ها

به حرفی بجوشد همی خون به تن		شود نرم کینه ز دیگر سخن
اگر وضع گفتن بدین سان بود		تو خوش کن کلام و بکاه از محن

* * *

احسان چو کنی بهر تهیدست هلا		بزم تو شود روشن و پر نور و ضیا
نیکی سبب بقای عمرست ترا		اما منما در این علم روی و ریا

* * *

این هستی ما بود یکی باغ صفا		آن باغ صفا بود ز احسان و عطا
رونق بدهد وجود ما را نیکی		نیکی است نشانه‌ای ز الطاف خدا

* * *

گر عقل دهد مهار خود را به هوا		مخلوط شود هوس به عشق تنها
آن عشق مجازی است چو یک دیو رجیم		بر دوزخ اخلاق کشاند ما را

* * *

یک پای به میخانه نهد شیخ دغا		پای دگری به مسجد از روی ریا
یکدست به سوی ساغر و بادهٔ ناب		با دست دگر دعا کند سوی خدا

* * *

یاری که به دشمنت کند مهر و وفا		او هست ترا دشمن جانی به خفا
از راه خرد بگسل، ازو رشتهٔ مهر		زان پیش که چون مار گزد جان ترا

* * *

از گفتهٔ ناروا بپرهیز دلا		زان گفته ز عرش بر زمین گیری جا
هر دانه دهد حاصلی اندر دوران		گندم نشود حاصلت از جو جانا

* * *

هر دل ز قناعت نشود گنج غنا		هرکس نشود شهره چو حاتم به سخا
این فیض بود خاص به ارباب ولا		آنان که بری شدند از روی و ریا

* * *

گر یار شود همت عالی با ما		ناید به نظر زمانه و مافیها
از بسکه دورو شدند با ما مردم		دیگر نشناسیم گلیم از دیبا

* * *

کردی دل خود سیه ز بیداد و ریا		پیوستی از آن حنظل خود با صفرا
دنیاست یکی باغ و تو آن را ثمری		جز جور ثمر نیابی از نخل جفا

* * *

ز آلودگی کذب رها کن جان را		این طبل میان تهی است افکن آن را
از کذب مکن تیره رخ ایمان را		به ژاژ میالای زبان جان را

* * *

هر جا که بود اهرمنی راهنما		هرگز نبرد راه کسی سوی خدا
گر لقمه سالوس ترا گشت غذا		جسمت شود آکنده ز انواع بلا

* * *

زنهار مپیچ رخ ز گفتار صواب		زان راه مرو که هست ویران و خراب
بر توسن حیله‌اگر برآیی آخر		افتی به زمین و پا در آید ز رکاب

* * *

می‌کوش به‌آبادی دل‌های خراب		سرمشق بگیر ز آفتاب و مهتاب
فیاض بود مهر به هر پست و بلند		زین آب‌نما نهال جان را شاداب

* * *

شو بر حذر از عدوی دون در هر باب		بیگانه گذار و آشنا را دریاب
هرچیز راسندت زیان، زان پرهیز		زنهار مگرد گرد یار نایاب

* * *

گفتار نکو راست شمیمی چون گلاب		هر گفتهٔ بیجاست ترا همچو سراب
با دانش و اندیشه به گفتار گرای		از راه سخن ارزش خود را دریاب

* * *

یاد آر ز پیری، ای پسر، گاه شباب		فرصت رود از دست تو حالی دریاب
چون داد خدا، تو هم بده مردم را		خورشید صفت به سوی ویرانه شتاب

* * *

هرجا که بداندیش طبیب درد است		حال و رخ بیمار فکار و زرد است
زنهار مباش با بداندیش قرین		سوزان بودش دل و دم او سرداست

* * *

هرکس که به شد به هوش دور از هوس است		در عالم خوشدلی خردمند کس است
با ناخن قهر خود دلی نخراشد		داند که خراش دل سزاوار خس است

* * *

بر هر که نظر کنی مپرس از مکنت		کاخلاق ستوده و هنر شد زینت
از مام و پدر سخن از او هیچ مپرس		از علم و ادب بگوی و سعی و همت

* * *

در دور جهان نیست سراسر لذت		هر دور کند عزت ما را ذلت
گل با همه تازکی به خار است قرین		همراه بود به هر سعادت نکبت

* * *

هر آینه‌ای که از صفا بی‌رنگ است		عکس تو دهد باز چون آن بی‌رنگ است
هرجا که بود پاکدلی جای خداست		آن پاکدلی ز پرتو فرهنگ است

* * *

هر جور بود زشت چه از خصم چه دوست		هر تیغ برون آورد از پیکر پوست
هر دون که برد نیاز بر ثروتمند		ظاهر کند آنچه را که بنهفته در اوست

* * *

دنیا قفسی است نی مقام رفعت		هر پردهٔ آن اهل خرد را عبرت
هر نیک و بدش بود بسی زودگذر		ای کاش غنیمت بشماری فرصت

* * *

نیکی اگرت پیش نیاید از بخت		ای دوست به خود مگیر دنیا را سخت
چون نیک و بد زمانه اندر گذر است		خوش باش و چو پادشاه بنشین بر تخت

* * *

این زندگی دو روزه پر از خطر است		هرجا نگری کشاکش سیم و زر است
هر دل که شود ز مهر یزدان روشن		در چشم جهان خزانه‌ای پر گهر است

* * *

خوش آنکه به جان نهال ادبار نگاشت		خوشحال دلی که باری از خار نداشت
خوشبخت هرآنکه در پی کسب و هنر		شاگرد شد و از آن عمل عار نداشت

* * *

گر چشمهٔ نوش است لب شیرینت		سرگشته چون من، دور طرهٔ مشکینت
چون اختر طالعت، ندارد نوری		سختی و بدی شود، دوصد چندینت

* * *

این شبرو گیتی که اسیر هوس است		گه دزد دغا باشد و گاهی عسس است
این چرخ بود پست، بلندش مشمار		این گل که تو بینی به نظر خار و خس است

* * *

می‌باش به پیران ز محبت فرزند		شیرین به مزاق هرجوان شود چون قند
بینی چو ز کودکان به هر جای نشان		می‌کن پدری و باش از جان خورسند

* * *

آن را که به روزگار نامی باید		باید که زر و سیم به چشمش ناید
گر علم و هنر نیست کسی را بی‌نام		برگو در گنجینه زر بگشاید

* * *

هر سوخته‌دل، حوصله بسیار کند		با مرهم صبر زخم هموار کند
گر حوصله و صبر نباشد در کار		بی‌حوصله با چه دلخوشی کار کند

* * *

هر ابر سیه به بحر، باران نشود		هر قطره چنان گوهر تابان نشود
هر مرغ چو بلبل، خوش الحان نشود		هر بی‌پدری صاحب عنوان نشود

* * *

ای دل ز تلوّن تو بشو دامن خود		این دام قوی مکن به پیراهن خود
پرهیز کن از آتش سوزندهٔ جهل		این مار مده جای به پیراهن خود

* * *

آن کوه چو خروس بی‌محل می‌خواند		بی‌جای در اوفتد و بره واماند
آنست هنرمند بر اهل خِرَد		جو جای کلام و گاه آن را داند

* * *

خوشبخت کسی که نیک‌خویی داند		داند که زمانه وضع خود گرداند
هر تشنه و هر برهنه را چون بیند		آبی دهد و برهنه را پوشاند

* * *

آن کس که ز ادعا به طبلی ماند		گاه هنر و عمل به ره درماند
در حشمت و جاه اگر سلیمان گردد		چون دیو رجیم خلق را ترساند

* * *

آنان که از این و آن کمک می‌جویند		بگذاشته راستی و کج می‌پویند
از منت مردم چو کنی دل پژمان		خرم گل و سبزه‌ای که خود می‌روبند

* * *

آن کس که کشاروز به دشتی باشد		عمری پی تخم و کار و کشتی باشد
دل‌گرم به تفریح و به گشتی باشد		دنیا بر او همچو بهشتی باشد

* * *

سر بر در هرکسی نیاور تو فرود		هرچند نهی بخشت هنگام غنود
آسان شود از فکر دلا هر دشوار		بردی بر غیر، درد و رنجت افزود

* * *

خورسند کسی که خویشتن‌دار بود		دور از شرر آتش پندا بود
از گفتن عیب مردمان بندد لب		در بند عیوب خود گرفتار بود

* * *

هر نغمه به گوش دل سماعی دارد		هر ذره ز خویشتن شعاعی دارد
تو نیک‌روش باش و مترس از بدگوی		از دزد بترسد که متاعی دارد

* * *

ای دوست ترا دزد نگهبان نشود		وان گرگ دغا به گله چوپان نشود
دریای تهی قرین توفان نشود		با ریب و ریا دیون سلیمان نشود

* * *

خوشحال کسی که آز از دل راند		بیچاره و لخت راه، ز نو پوشاند
از پای یتیم بینوا خار کند		بر خسته‌دلال جام طرب نوشاند

* * *

شاگرد به دانش و هنر گرچه فزود		گر آنکه ز لوح دل خدا را نزدود
هرگز نرسد به رتبت استادی		صد سال اگر زید همانست که بود

* * *

اطفال نهال زندگی را ثمرند		از مادر و پدر به عالم اثرند
گر پا به ره علم و هنر بگذارند		بُستان جهان را به شجر بارورند

* * *

خوشبخت نشد هر آنکه زیبا گردید		بدبخت نه آنکه بد هیولا گردید
طالع نشود نیک به زیبایی رخ		در چشم بسی زشت که زیبا گردید

* * *

پوشیدن عیب مردم آسان باشد		نا دیدن عیب کار نیکان باشد
بر عیب کسان دیده خود برهم نه		خوش آنکه به رازها نگهبان باشد

* * *

روشن دل آنکه خود پریشان نشود		از خوب و بد زمانه حیران نشود
ملاح شود به کشتی بحر وجود		دریای تنش دچار توفان نشود

* * *

پاداش به کردهٔ نکو خوش باشد		نیکی به روان نیکخو خوش باشد
تعجیل مکن به هیچ کاری زنهار		در کار، حساب مو به مو خوش باشد

* * *

دوران فلک به محور داد رود		هر نیک و بد ترا مکافات دهد
گر بد کنی از عذاب کیفر بهراس		آن کس که دل از بند غم آزاد شود

* * *

خرم دل آنکه پیکار نبود		از نیک و بد جهان خبردار نبود
از حاصل عمر جز ادب برنگرفت		جز دانه نیکی‌اش در انبار نبود

* * *

هرکس به جهان نام نکویی دارد		در دهر هماره آبرویی دارد
هرباغ که باغبان خوبی دارد		گل‌هاش ببین چه رنگ و رویی دارد

* * *

هنگام خوشی همه ترا یار شوند		چون ناخوشی آید از تو بیزار شود
یاران شفیق در جهان آنان‌اند		کاندر همه عمر با تو همکار شوند

دربارهٔ او

• «بعض نوشته‌های ایشان الحق نور هدایتی است که فرا راه جوانان ما پرتو افکنده است. این خانم دانشمند سال‌هاست که با یک هدف عالی و منظور شریف در راه فرهنگ کشور ما قدم می‌زنند از راه سخنرانی، تلقین مقالات و کتب، اذهان تاریک را روشنایی می‌بخشد و چراغ رستگاری را بر سر رستگاری اطفال بیگناه ما که دیوهای جیانت‌کار برای انحراف روح آنان در کمین نشسته‌اند گرفته و راهنمایی می‌کنند.»
  • صادق رضازاده شفق
• «خانم نورالهدی منگنه در تألیف و تدوین و انتشار این کتاب [راه‌اموز خانواده] حقِّ مادری را در راهنمایی مادران و فرزندان کشور ادا کرده و از بیان اصولی که در تربیت فرزند از عوال مؤثر شمرده می‌شود دقیقه‌ای فروگذار نفرموده است، از مزایای آشکا این مجموعهٔ نفیس آن است که مؤلف مطالب را با نهایت سادگی و روشنی نوشته و در تنظیم فصول و آواب، از اطنابِ مُمِل دوری جسته و در ضمن مباحثات، جابجا داستانی لطیف و شیرین به مناسبتی نقل فرموده که خواننده به شوق و رغبت می‌خواند و احساس خستگی نمی‌کند.»
  • حبیب یغمایی