ویکی‌گفتاورد:نظرخواهی برای حدف لقب «سید» از عنوان مقالات

بحث زیر پایان یافته‌است و به‌زودی بایگانی خواهد شد.
نظرخواهی مشارکت‌کننده کافی نداشت و اجماع حاصل نکرد و نمی‌توان نتیجه‌ای از این پیشنهاد گرفت. فرهنگ2016 (بحث) ‏۲۵ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۶:۴۳ (UTC)

روز بهاری همگی خوش.
این نظرخواهی به این دلیل جاری می‌شود که در پی گفتگویی با فرهنگ2016 در ۱۸ آوریل/ ۲۹ فروردین (حمل)، پیشنهاد داد که برای حذف لقب «سید» از عناوین مقالات، یک نظرخواهی انجام شود تا کار از محکم‌کاری عیب نکند؛ وگرنه طبق شیوه‌نامه، هر لقب تکریمی/تفخیمی اگر در عنوان نوشتاری بود، باید حذف شود، بدون نظرخواهی یا هماهنگی، و «سید» هم یکی از این لقب‌هاست. اما به نظر می‌رسد که برای این کار نیاز به گفتگوی بیشتر و اجماع هست. در پروژه‌های خواهر نیز چنین بحثی تاریخچه‌ای دارد، نمونه‌اش از ویکی‌پدیای فارسی: این نظرخواهی است که در ‏۱۶ آوریل ۲۰۱۷/ ۲۷ فروردین ۱۳۹۶ با این نتیجه‌گیری جمع‌بندی شده‌است که این لقب، جزئی از نام است و با توجه به وپ:رایج بایستی درج شود یا نشود.
این جمع‌بندی برای من شگفت‌آور است، و تقریباً باورنکردنی، چرا که اولًا «سید» لقب است و در لقب بودنش شکی نیست، فرقی هم میان فارسی و عربی و ترکی در این امر وجود ندارد، پس جزئی از نام فرد نمی‌تواند انگاشته شود، اگر منظور از نام، دو بخشی باشد، نام اول و خانوادگی. دوم آنکه ما ابزاری برای سنجش رواج نداریم، جستجوی گوگلی الگوریتم خاص خود را دارد، از کجا معلوم خود عنوان مقالهٔ ویکی‌پدیا به رواج آن لقب کمک نکند؟ ضمنًا، همهٔ سیدها به نوعی لقب سید/سیده برایشان کاربرد دارد، کم یا زیاد، بستگی به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، شغلش و هویت شخصی‌شان دارد. رواج برای وقتی است که نام کامل یا شهرت فردی به چند شیوه گوناگون در تاریخ به کار رفته باشد، یا اینکه چند نام مستعار داشته باشد، نه اینکه چند شکل از نام‌های نسب‌نامه‌اش را جدا کنیم (شیوۀ نسب‌نامۀ تاریخی در فارسی همان عربی است، لقب یا کنیه+نام اول+نام پدر+پدر بزرگ و نیاکان+نسبت‌های جغرافیایی یا شغلی). آن نظرخواهی البته برای ویکی‌گفتاورد الزام‌آور نیست، برای همین این نظرخواهی محلی به پیشنهاد مدیر فرهنگ جاری می‌کنم. توضیحاتی لازم است.--Ruwaym (بحث) ‏۲۱ مه ۲۰۲۲، ساعت ۰۳:۱۱ (UTC)

توضیحات

برای بررسی بیشتر، مقدمه‌ای نیاز است. ابتدا تعریف این لقب و چگونگی اعطایش و گیرندگانش و غیره:

• با بررسی درآیند Sayyid در ویکی‌پدیای انگلیسی به این تعریف می‌رسیم: (دلیل اینکه ویکی انگلیسی را انتخاب کردم، اعتبار و فراوانی منابع و دید گسترده و رعایت شیوه‌نامه است)

«

(به معنای «آقا»، «خداوند»، «استاد»؛ جمع عربی: سادة؛ مؤنث: سیدة sayyidah؛ فارسی: [sejˈjede]) لقبی افتخارآمیز است که به افرادی اشاره دارد که به عنوان نسل‌زادگان پیامبر اسلام، محمد، پذیرفته شده‌اند؛ از طریق نوادگانش، حسن و حسین، پسران فاطمه دخترش و پسر عمو و دامادش علی. به سیدهای زن القاب سیده، علویه یا شریفه داده می‌شود. در برخی از مناطق جهان اسلام، مانند هند، به اولاد پیامبر لقب امیر یا میر به معنای «فرمانده»، «ژنرال» داده شده‌است. در اسلام شیعی، پسر پدر غیر سید و مادر سیده با لقب میرزا نامیده می‌شود، در حالی که در اسلام سنی پسر پدر غیر سید و مادر سیده می‌تواند با رعایت شرایط خاص لقب سید یا شریف را داشته باشند. اگرچه تأیید نشده‌است، بسیاری از کارشناسان زبان عربی می‌گویند که ریشه آن در کلمه الأسد به معنای شیر است، که احتمالاً به دلیل ویژگی‌های شجاعت و رهبری است. اگرچه آمار موثقی در دسترس نیست، اما برآوردهای محافظه‌کارانه تعداد سیدها را ده‌ها میلیون نفر می‌دانند. در جهان عرب، سید معادل کلمهٔ انگلیسی «liege lord» یا «استاد» است، مانند سید علی سلطان. کلمه سیـدی (از صیغه قراردادی سَیِّدی، «آقای من») اغلب در عربی استفاده می‌شود. اصطلاح دیگر با معنای بسیار مشابه، «شریف» است.

»

البته لقب «الحبیب» در یمن نیز مشابه «سید» و «شریف» است؛ بنابراین، سیّد لقبی تشریفی / تفخیمی است که برای نسل‌زادگان پیامبر اسلام به کار می‌رود؛ نزد شیعیان، به شکل پدرسالارانه به کار می‌رود، (کسی که مادرش سید باشد، نمی‌تواند با این لقب نامیده شود) و نزد اهل سنت، این چنین نیست. جایگاهش نیز پیشوندی است، پیش از نام اول فرد یاد می‌شود.
اما ما برای یک دایرة المعارف محلّی یا اسلامی کار نمی‌کنیم، بلکه جهانی و علم‌محور هستیم. آنچه از علم به این بحث ربط دارد، نسب‌شناسی و زبان‌شناسی است، آن در هم حوزهٔ اسلامی. اما چرا باید این لقب از عناوین مقالات در ویکی‌گفتاورد حذف شود:

الف) بی‌طرفی: همان‌طور که اشاره شد، این لقب اولًا تشریفی است، دوم آنکه اسلامی است، سوم آنکه کاربرد عمومی‌اش در ویکی‌پدیای فارسی برپایهٔ دیدگاه مذهب شیعی است، یعنی پدرسالارانه است. به همین سه دلیل (لقبی تشریفی اسلامی پدرسالارانه)، کاربرد آن در عنوان مقالات با بی‌طرفی ناسازگار است، البته جایگاه خودش را در خطوط اول مقاله و زندگینامهٔ فرد دارد و ما فقط می‌خواهیم این لقب در درآیند/ عنوان مقاله نباشد. ما به عنوان ویکی‌مدین نمی‌توانیم نسبت به دینی، امتیازی خاصی در نظر داشته باشیم و القاب پدرسالارانهٔ آنان را همان‌طور که به کار می‌برند، ما نیز در عنوان مقاله به کار ببریم. اگر در عنوان مقاله‌ای لقب سید به کار ببریم، یعنی ما قبول داریم که: لقب‌های تشریفی اسلامی در عناوین مقالات جایگاهی ویژه دارند؛ شیوۀ پدرسالارانۀ اعطای آن را قبول می‌کنیم؛ و احتمالًا دیگر لقب‌های تشریفی مشابه هم باید به کار رود.

ب) بی‌نظمی: بی‌نظمی در کاربرد این لقب در ویکی‌پدیای فارسی آشکار است؛ کسی که مثل من اهل زندگینامه‌نویسی باشد، به زودی برایش آشکار می‌شود که برای این لقب، تقریبًا «هیچ آداب و ترتیبی نجو» ست. همین رایج بودن یا نبودن که سنجش‌پذیر نیست، یکی از دلایل بی‌نظمی است. کافی است سیدی خارج از دین و جدیدًا سیاست باشد، لقب سید خودبخود عامدانه یا به بهانهٔ رواج از عنوان مقاله‌اش حذف می‌شود، مانند: w:احمد کسروی، w:بزرگ علوی، w:محمدعلی جمال‌زاده، w:محمود حسابی، w:لیلی گلستان، w:عبدالحسین مختاباد، w:احمد نجفی، و موارد بسیار دیگر. بماند خیلی از سیدهای که به واسطهٔ شغلشان، نام کوتاه و خوش‌نوا را ترجیح می‌دهند یا از نام مستعار استفاده کرده‌اند، مانند w:گلچین گیلانی، w:محمدحسین شهریار، w:مرضیه و w:شهاب حسینی... اما در ویکی‌پدیا، اگر سیدی زن باشد، الزامی برای همان وپ:رایج هم در نظر گرفته نمی‌شود، مثل w:اعظم طالقانی، w:توران میرهادی، w:مرضیه برومند و بهنوش و لادن و w:طناز طباطبایی. گه‌گاه رنگ محبوبیت میان پیروان (w:سید مرتضی آوینی) یا جایگاه سیاسی-دینی فرد هم دیده می‌شود: w:سید ابوالحسن بنی‌صدر و w:سید محمد خاتمی و w:سید علی خامنه‌ای. بالاخره لقب سید و سیده یا باید برای همه‌شان به کار رود، یا نرود؛ چرا که شیوهٔ لقب‌گیری همهٔ سیدها یکی است. سلیقهٔ ما جایی ندارد که رواج را بهانه کنیم که اصلًا در این مورد، نمی‌توان به کارش بُرد. اما دربارهٔ مسلمانان سنی ایرانی که قطعًا نسل‌زادگان پیامبر میانشان هست، این لقب نیز عامدانه یا ناخودآگاه حذف می‌شود، مانند: w:علاءالدین باباشهابی، w:حسام‌الدین مجتهدی و w:اسعد شیخ‌الاسلامی. جالب‌تر آن است که لقب سید برای غیر ایرانی‌ها به ویژه شیعیان به کار می‌رود، w:سید حسن نصرالله و w:سید محسن امین. نکتهٔ جالب دیگر، اگر لقب سید با «میر» یکی انگاشته شود، سید حذف می‌شود و میر می‌مانند، مانند w:میر اسدالله مدنی و w:میرحسین موسوی (در حالیکه نام اولش «میرحسین» است). و از همه بی‌نظم‌تر حذف لقب از مقالاتی مانند w:حسین فاطمی (سیاستمدار جمهوری‌خواه در زمان پادشاهی)، w:مجید شریف واقفی (از رهبران مجاهدین خلق)، w:جعفر شریف امامی (نخست‌وزیر دو دورهٔ شاهنشاهی پهلوی)، w:کمال خرازی (سیاستمدار اصلاح‌طلب)، w:جلال‌الدین طاهری (روحانی منتقد) و دیگران و نگهداشت آن برای w:سید علی‌محمد باب، بنیانگذار دین یا آیین/مذهب بابی؛ پس رواج نه تنها بازهٔ روشنی ندارد، بلکه رنگ سیاست هم می‌گیرد. افرادی هم که لقب سید در نام خانوادگی‌شان باشد، لقب سید به عنوان پیشوند از نام اول آنان حذف می‌شود، مانند w:کاووس سیدامامی و w:رضا سیدحسینی و w:فتانه حاج‌سیدجوادی، در حالیکه سیداند.

وقتی خود کسانی که این لقب را گرفته‌اند، هویت خود را طبق آن تعریف نمی‌کنند، به ویژه اگر خارج از دین و سیاست باشند، چندان مایل نیستند که با آن لقب نامیده و تکریم شوند، چرا ما به آن اهمیتی خارج از دانشنامه‌نویسی بدهیم؟ بهتر است بی‌نظمی ویکی‌پدیایی را در پروژه‌ای دیگر ادامه ندهیم، و این لقب را از عناوین مقالات حذف نماییم.

ج) تجربهٔ دیگران: دیگر مسلمانان جهان این لقب را به کار می‌برند و نزدشان جایگاهی دارد، اما در ویکی‌پدیاهای آنان بررسی کنیم، چنین لقبی را در مقالاتشان نمی‌بینیم، مانند ویکی‌پدیای عربی، مالایی، اندونزیایی، ترکی بلکه از تغییر مسیر استفاده کرده‌اند و از عنوان مقالات حذفش کرده‌اند. ما هم تافتۀ جدابافته نیستم، ملیت ایرانی و مذهب شیعۀ دوازه‌امامی و نام‌های شناسنامه‌ای را نمی‌توانیم بهانه کنیم.

د) ناکارآمدی شیوهٔ کنونی: شیوهٔ کنونی که به بهانهٔ رواج، لقب سید را نگه می‌دارد یا حذف می‌کند، ناکارآمد و نادانشنامه‌ای است. نوعی سلیقه است. همان‌طور که گفتم، ابزاری برای سنجش رواج نداریم، هر سیدی می‌توان لقبش را پیشوند نام اولش کرد، و خود لقب‌گرفتگان به این لقب، شیوه‌های گوناگونی برای نام کاملشان به کار می‌برند، چه بسا مجبور شوند نام خانوادگی‌شان را تغییر دهند، تا تمایز و ابهام‌زدایی کنند؛ یا حتی نسب خود را از عموم پنهان کنند، تا خود را از تکریم و تمایز برترپندارنه رها سازند. تازه، پیشوند سیده یا پسوند سادات که برای زنان است، قانونًا سلیقه‌ای است.

بدین ترتیب، با وجود این بی‌نظمی و شیوهٔ ناکارآمد کنونی و بخاطر رعایت بی‌طرفی؛ به نظرم باید لقب «سید» و «سیده» از عناوین نوشتارهای ویکی‌گفتاورد فارسی حذف شود، به علاوهٔ لقب‌های همانند آن، مانند: شریف و علوی و حبیب. دربارهٔ «میر» مطمئن نیستم، آن را بخشی از نام اول فرد می‌دانم، اگر جایگزین «سید» است، میرهای مؤنث باید «میره» لقب می‌گرفتند که چنین نیست. @فرهنگ2016 اشاره برای اینکه مشخص کنید چه کسانی می‌توانند در این نظرخواهی شرکت کنند، و دیگر کارهای اداری‌اش. سپاس. --Ruwaym (بحث) ‏۲۱ مه ۲۰۲۲، ساعت ۰۳:۱۱ (UTC)

آرا

موافق:

1. موافق به عنوان پیشنهادگر. «سید» لقبی است تشریفی و احترام‌آمیز. حذف این لقب از عناوین نوشتارها هیچ مشکلی نمی‌سازد بلکه نظمی همگانی برای همهٔ دارندگان این لقب برپا می‌کند، جای این لقب، پیشوند نام اول فرد در خط اول نوشتار است؛ اما بودن این لقب در عنوان نوشتارها طبق شیوهٔ موجودِ ویکی‌پدیای فارسی مشکل‌زاست که گفتم؛ اگر تبلیغ آن نباشد، تأیید آن هست. در ویکی‌گفتاورد فارسی، اهمیت دادن به مذهبی از مذاهب اسلامی و گرایش خاصی از آن را نمی‌توان پذیرفت.--Ruwaym (بحث) ‏۲۴ مه ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۳ (UTC)

مخالف:

نظرات

• در مورد موضوع نظرخواهی شخصا نظر خاصی ندارم اما با برگزاری این نوع نظرخواهی ها در ویکیگفتاورد مخالفم. تجربه شرکت در ویکی‌گفتاورد:ویکی‌پروژه رده‌بندی/رده‌بندی تخصصی افراد و اجماع آن بعد از گذشت چند سال به من ثابت کرد که این نوع بحث ها درباره عنوان رده ها و عنوان مقاله ها جایش فقط در ویکی پدیاست که پروژه بزرگی است و هر نوع تغییر از این دست در پروژه های کوچک مثل ویکیگفتاورد فقط باعث دردسر کاربران این پروژه خواهد شد. هنوز هم خیلی از کاربران رده های تخصصی افراد را بر اساس شیوه اجماعی وپ فارسی به نوشتار اضافه می کنند و همیشه باید یک کاربر باشد تا این مدل ویرایش ها را اصلاح کند یا نیاز است که بعضا توضیحات مفصل و تکمیلی به کاربرانی داد که با سیستم رده بندی متفاوت وگ فارسی آشنا نیستند. این نوع اجماع ها فقط آشفتگی برای پروژه کوچکی مثل وگ فارسی دارد. فرهنگ2016 (بحث) ‏۲۱ مه ۲۰۲۲، ساعت ۰۷:۱۳ (UTC)
• در بخش ب توضیح دادم که ریشۀ این آشفتگی کجاست. نباید از کاربران همۀ پروژه‌های فارسی انتظار داشت که پیروی ویکی‌پدیای فارسی باشند، و لقبی تشریفی پدرسالارانه را در عناوین مقالات به بهانۀ رواج یا نام شناسنامه‌ای به کار ببرند. اتفاقًا کوچک بودن این پروژه، مدیریتش را آسانتر می‌سازد، و استقلالش باید حفظ شود؛ هرچند ما با ویکی‌پدیا اختلافاتی داریم (در شیوه‌نامه و نام‌های رده‌ و غیره) اما قرار نیست دربارۀ هر چیزی نظرخواهی ایجاد شود، با آموزش و راهنمایی می‌توان کاربران تازه‌وارد را آشنا ساخت. هجده سال از عمر ویکی‌گفتاورد فارسی می‌گذرد، تعداد کاربرانش که بیش از ده نوشتار ساخته‌اند، بیشتر از هشت تا هم نیست. به احتمال زیاد در هجده سال آینده هم همینطور خواهد بود، چرا که هیچ برنامه‌ای برای جذب و تشویق کاربران کنونی یا از ویکی‌پدیاآمده، وجود ندارد. از کجا معلوم، شاید وجود همین لقب، کاربران سکولار را دلزده کرده باشد و خیال کرده‌اند برای مذهبی خاص، جایگاهی خاص در این پروژه هست. امیدوارم این نظرخواهی به نتیجه‌ای سودمند برای سامانه بیانجامد، نگرانی‌های مدیریتی را به جا می‌دانم، اما من یکی نمی‌توانم جایگیری لقبی خارج از جای اصلی‌اش بپذیرم؛ جایش پیشوند نام اول فرد در خط اول مقاله است، نه در عنوان آن. --Ruwaym (بحث) ‏۲۱ مه ۲۰۲۲، ساعت ۲۱:۲۰ (UTC)