ضرب‌المثل‌های عربی: تفاوت میان نسخه‌ها

__NOTOC__

</div>

* ابدء بِنَفسک

** ترجمه: «از خود آغاز کن!»

** مترادف: ''«اول خویش سپس درویش.»''

* ابذل لصدیقک دمک ومالک

* إبرة فی کومة قش

* أبرد من الثلج

* أبصر من الوطواط

* أبصر من زرقاء الیمامة

** ترجمه: «دوربین‌تر از زرقاء.»

** تمثیل: ''«ای خداوندی که گر روی تو اعمی بنگرد// از فروغ روی تو بیناتر از زرقا شود.» [[قطران تبریزی]]''

* أبصر من غراب

** ترجمه: «دوربین‌تر از کلاغ.»

* أبطأ من سلحفاة

* أبعد من الثریا

* أبکىأبکی من یتیم

* أبلغ من قس بن ساعدة

* أبیع من إخوة یوسف

* أتب من أبی لهب

* أتبع من الظل

* اتقوا فِراسَة‌المؤمِن فِراسَةالمؤمِن

** ترجمه: «بپرهیزید از تیزمغزی مؤمنان» امثال و حکم - [[دهخدا]]

** تمثل: ''«تو اگر مؤمنی فراست کو// ور شدی مؤتمن حراست کو// فال مؤمن فراست نظر است// وین زتقویم و زیج ما بدر است// مؤمن از رنگ چهره برخواند// هرچه [[دانا]] زدفترش داند// دل مؤمن بسان آینه است// همه نقشی در آن معاینه است» [[اوحدی]]''

* اتقوا مِن غَضَب الحَلیم

** ترجمه: «از خشم بردباران پرهیز کنید.»

** مترادف: ''«از آن مترس که هایکه‌های و هو دارد// از آن بترس که سر بتو دارد»''

** ترجمه: «از بهتان‌گاه‌ها اجتناب ورزید» امثال و حکم - [[دهخدا]]

** مترادف: ''«چو من خلوت‌نشین باشم تو مخمور// زتهمت، رأی مردم که شود دور» [[نظامی]]''

* اتَّکَلْنا منه علىعلی خُصٍّ

* الاتحاد قوة

* اترک الشر یترکک

* اتسع الخرق علىعلی الراقع

* اتق الأحمق أن تصحبه إنما الأحمق کالثوب الخلق کلما رقعت منه جانبا صفقته الریح وهنا فانخرق

* أثبت من الوشم

* أثقل من جبل

* أجبن من نعامة

* اجع کَلبَک یتعبک

** مشابه: ''«[[اسب]] فربه شود، شود سرکش» [[سنائی]]''

** تمثل: ''«آلت اِشکار جز [[سگ]] را مدان// کمترک انداز سگ را استخوان// زان‌که سگ چون سیر شد سرکش شود// کی سوی صید و شکاری خوش رود» [[جلال‌الدین محمد بلخی]]''

* اجلس حیث یُؤْخَذُ بیدک وَتُبَرُّ ولا تجلس حیث یؤخذ برجلک وتُجَرُّ

* أجهل الناس من کان علىعلی السلطان مدلا وللإخوان مذلا

* أجود من حاتم

* احذر الأحمق واحذر وُدَّهُ (إنما الأحمق کالثوب الْخَلَق)

* احذر عدوک مرة وصدیقک ألف مرة فإن انقلب الصدیق فهو أعلم بالمضرة

* احذر مباسطة‌الملوکمباسطةالملوک

** ترجمه: «از بساط پادشاهان دوری کن»

** مترادف: ''«از صحبت پادشه بپرهیز// چون پنبهٔ نرم زآتش تیز» [[نظامی]]''

** ترجمه: «ترسنده‌تر از کلاغ» امثال و حکم - [[دهخدا]]

** تمثل: ''«بودم حذور همچو غرابی برای آنک// همچون غراب جای گرفتم در این خراب» [[مسعود سعد سلمان]]''

* احذروا من لا یرجىیرجی خیره ولا یؤمن شره

* أحر من الجمر

* إحراق طیبا

* أحرس من کلب

* أحرص من نملة

* أحزن من الخنساء علىعلی صخر

* اَحسَن‌الشعر، یا اعذب‌الشعر اکذبه

** ترجمه: «''[[شعر]] هرچه به‌دروغ نزدیک‌تر زیباتر''»

** تمثل: «''در [[شعر]] مپیچ و در فن او// چون اکذب اوست احسن او''» [[نظامی]]

* أَحْسِنْ إلی الناس تستعبد قلوبهم

* اُحْسِن اٍلی مِن اساء

** ترجمه: «''با آن‌که بدی کرده نکویی میکن''» امثال و حکم - [[دهخدا]]

** تمثل: «''بدی را بدی سهل باشد جزا// اگر مردی احسن الی من اسا''» [[سعدی]]

* أحضر الناس جوابا من لم یغضب

* احفر بئرا وَطُمَّ بئرا ولا تُعَطِّلْ أجیرا

* احفظ قرشک الأبیض لیومک الأسود

* أحکم من لقمان

** شرح: هبنقه از حمقای مشهور عرب است که وقتی گردن‌بندی به‌خود آویخت. پرسیدند: این تورا به‌چه‌کار است؟ گفت: تا با دیگران عوض نشوم.»

* أحن من الأم علىعلی أولادها

* آخ الأْکْفاءَ وداه الأعداءأخوک من صَدَقک لا من صدّقک

* أخاک أخاک إن مَنْ لا أخا له کَساعٍ إلىإلی الهیجا بغیر سلاح

* اختر أهون الشرین

* اختلط حابلهم بنابلهم

* آخر الحیاة الموت

* آخر العنقود

* اخطب لابنتک ولا تخطب لابنک

* أَخْفَقَ حالب التیس

* أخوک من صدقک النصیحة

** مترادف: «''برادر تو آن‌کس باشد که عیب تو از تو نپوشد''» امثال و حکم - [[دهخدا]]

* أخون من ذئب

* ادب‌النفس خیر من ادب‌الدرس

** مشابه: «''بربسته دگر باشد و بررسته دگر''»

* ادخلوالبیوت من ابوابها

** تمثل: «''گر همی جویید دُر بی‌بها// ادخلوالابیات من ابوابها''» [[جلال‌الدین محمد بلخی]]

* أَدّىأَدّی قدراً مستعیرها

* أدنىأدنی من حبل الورید

* إذا أتاک أحد الخصمین وقد فُقِئَتْ عینه فلا تقض له حتىحتی یأتیک خصمه. .فلعله قد فُقِئَتْ عیناه

* إذا أردت أن تطاع فأمر بما یستطاع

* إذا الشعب یوما أراد الحیاة فلا بد أن یستجیب القدر

* إذا المرء لم یدنس من اللؤم عرضه فکل رداء یرتدیه جمیل

* إذا أنت أکرمت الکریم ملکته وإن أنت أکرمت اللئیم تمردا

* إذا أنت لم تشرب مرارا علىعلی القذىالقذی ظمئت وأی الناس تصفو مشاربه

* إذا بلغ الرأی المشورة فاستعن بحزم ناصح أو نصیحة حازم

* إذا تخاصم اللصان ظهر المسروق

* إذا تفرقت الغنم قادتها العنز الجرباء

* إذا تکلمت بالکلمة ملکتک وإذا لم تتکلم بها ملکتها

* إذا تم العقل نقص الکلام

* إذا تمنیت فاستکثر

* إذا تولىتولی عقداً أحکمه

* إذا جاء الحین حارت العین

* إذا حان القضاء ضاق الفضاء

* إذا حضر الماء بطل التیمم

* إذا دببت علىعلی المنسأة من هرم فقد تباعد عنک اللهو والغزل

* إذا ذکرت الذئب فأعد له العصا

* إذا ذکرت الذئب فخذ الحذر

* إذاذل مولىمولی فهو ذلیل

* إذا رأیت نیوب اللیث بارزة فلا تظنن أن اللیث یبتسم

** مشابه: «''هرچه بگندد نمکش می زنندمی‌زنند// وای به‌وقتی که بگندد نمک''»

* إذا ساء فعل المرء ساءت ظنونه

** ترجمه: «''تبه‌کاران بدگمان باشند''» امثال و حکم - [[دهخدا]]

* إذا سأل ألحف وإن سئل سوّف

* إذا سلمت من الأسد فلا تطمع فی صیده

* إذا سمعت الرجل یقول فیک من الخیر ما لیس فیک فلا تأمن أن یقول فیک من الشر ما لیس فیک

* إذا صدأ الرأی أصقلته المشورة

* إذا صُنْتَ المودة کان باطنها أحسن من ظاهرها

* إذا ضربت فأوجع فإن الملامة واحدة

* إذا ظلمت من دونک فلا تأمن عقاب من فوقک

* إذا عُرِفَ السبب بطل العجب

* إذا غامَرْتَ فی شرف مروم فلا تقنع بما دون النجوم

* إذا فرغ الفؤاد ذهب الرقاد

* إذا قصرت یدک عن المکافأة فلیصل لسانک بالشکر

* إذا قل ماء الوجه قل حیاؤه (ولا خیر فی وجه إذا قل ماؤه)

* إذا کان الصبر مُرًّا فعاقبته حلوة

* إذا کنت ذافی رأیکل فکنالأمور ذامعاتبا عزیمةصدیقک لم تلق الذی لا تعاتبه

** مترادف: «''حکیم را به‌وصیت‌کردن حاجت نیست''» [[قرة‌العینقرةالعین]]

* أرفعأرق من السماء النسیم

* أرقأریق من النسیمماء شبابه

* أریقأسبق من ماء شبابه الأجل

* أسبقأسرع من الأجل الریح

* أسبقأسرع من الأفکار سهم

** شرح: ''«طویس نام مخنثی از عرب است که به‌شومی و نافرخندگی مشهور بوده‌بوده و او خود می‌گفته‌است، ای مردمان مدینه تا من زنده باشم خروج دجال و دابه را چشم دارید و چون بمیرم دل آسوده کنید... ساعتی که [[مادر]] مرا بزاد پیامبر خدای از جهان بشد و گاهی که از شیر بازگرفت ابی‌بکر فرمان یافت.یافت؛ و بدان روز که به‌به حد مردان رسیدم عمر را بکشتند.بکشتند؛ و در شب کدخدایی من عثمان به ‌قتلقتل رسید.» امثال و حکم - [[دهخدا]]''

** اقتباس: ''«در پی [[دانش|علم]] [[مذهب|دین]] بباید رفت// اگرت تا به ‌چینچین بباید رفت» [[اوحدی]]''

** تمثیل: ''«هست آن پر در نگارستان چین// اطلبوا العلم ولو بالصین ببین» [[عطار نیشابوری]]''

* أطمع من أشعب

* أطهر الناس أعراقاً أحسنهم أخلاقاً

* أطوع لهأطول من یمینهلیل الشتاء

* أطولأظلم من لیل الشتاء أفعی

* أغدرأقبح من ذئبقول بلا فعل

* أقرب من اللسان للأسنان

* أکتمآکل من الأرض حوت

* أکذبآلف من سراب کلب

* آکلأمرّ من النار العلقم

* آکلآمن من حوتحمام مکة

:* مترادف فارسی: «''خشم، اولش [[جنون|دیوانگی]] است و آخرش پشیمانی''.»

* أول القصیدةما کفرشطح نطح

* بئس الشعار الحسد

* البعد جفاء

* بعض الحلم ذلالعفو ضعف

** ترجمه: «خال میخکی (گوک) بدنش کنده نمی‌شود.»

* الجار أولى بالشُّفْعَةِقبل الدار

:* تمثیل: ''«پس تو هم الجار ثم‌ثم الدار گوی// گر دلی داری برو دلدلر جوی» [[جلال‌الدین محمد بلخی]]''

* جزاء سنمار

:* توضیح: ''«نام مهندس و معمار رومی که به‌امر نعمان قصر خورنق را در نزدیکی کوفه برای بهرام گور ساخت. پس از اتمام بنای کاخ، او را به‌فرمان نعمان از بالای همان قصر سرنگون و هلاک کردند تا نظیرش را برای دیگری نسازد. جزای سنمار در زبان عربی مثل است.»''

* جزاء مُجیرِ أُمِّ عامِرٍ

** ترجمه: «دوسنگ به‌هم خورند.»

** معنی: «''کنایه از دونفر هم‌شأن و هم‌زور است که به‌هم درآویزند و یا با هم ضدیت کنند''.»

* الجهل شر الأصحاب

* الجهل موت الأحیاء

* جواهر الأخلاق تصفها المعاشرة

:** مترادف فارسی: «''[[عشق]]دلیل کور استمستند''.»

:* مترادف فارسی: «''دروغگو تا در خانه‌اش''.»

* حج والناس راجعون

:* ترجمه: «حماقت را [[دارو|دارویی]] نیست.»

* خیر الأعمال ما کان دیمة

* خیر الکلامالمال ما قل ودل و لاتملوَجَّهْتَهُ وِجْهتَه

* زرع آباؤنازرعوا فأکلنا ونزرع لیأکل أبناؤنا فیأکلون

:* ترجمه: «سکوت علامت رضا است.»

:* مترادف فارسی: «''خاموشی، هم‌داستانی است''.»

* السلاح ثم الکفاح

:* مترادف فارسی: «''صبر کلید کارها است''.»

:* تمثیل: ''«صبر کن، کالصبر مفتاح الفرج (ما نمی‌گفتیم کم نال از فرج...)» [[جلال‌الدین محمد بلخی]]''

* صبرک عن محارم الله أیسر من صبرک علىعلی عذاب الله

* ظَنٌُ‌العاقِلِظَنُ‌العاقِلِ خَیر مِن یَقینِ‌الجاهِلِ

* العاقل لامن یبطلعقل حقالسانه ولاوالجاهل یحقمن باطلاجهل قدره

:* ترجمه: «''بنده دیگران نسبت به تو مانند تو [[آزادی|آزاد]] است''.»

* العتاب خیر من الحقدقبل العقاب

:* مترادف فارسی: «''جگرک امروز بهتر از دنبه فردا''.»

:* تمثیل: «''ما درخورصید تو نباشیم ولیکن// [[گنجشک]] به‌دست است به‌از [[شاهین|باز]] پریده''» [[سعدی]]

:* تمثیل: «''بدسـتبدست آوریده خردمند سنگ// به‌نایافته‌دُر به‌ندهد زچنگ''» [[اسدی طوسی]]

:* تمثیل: «''به‌نسیه مده نقد اگــراگر چند نیز// به‌خرما بود وعده و نقد خار''» [[ناصرخسرو]]

* العفة جیش لایهزم

* العفو عندیصلح المقدرةالکریم ویفسد اللئیم

* العقل أشرفصفاء الأحبابالنفس والجهل کدرها

* العقل زینةیُهَابُ ما لا یُهابُ السیف

:* ترجمه: «''[[دانش|علم]] بی‌عمل [[درخت]] بی‌ثمر است''.»

:* مترادف فارسی: «''[[دانش|علم]] بی‌عمل [[زنبور]] بی [[‌عسلعسل]] است''.» [[سعدی]]

* العلم زین فکن للعلم مکتسبا وکن له طالبا ما عشت مقتبسا

* العلم فیکالسراج الصِّغَرِمن کالنقشمر علىبه الحجراقتبس منه

:* تمثیل: «''محتسب خم شکست و من سر او// سن بالسن والجروح قصاص''» [[حافظ]]

* العین لا تعلو علىعلی الحاجب

* القدوةقلیل الحسنةفی الجیب خیر من الوصیةکثیر فی الغیب

* لا بد دون الشهد من إبر النحل

* لا تعنفحر طالبا لرزقهبوادی عوف

:* مترادف فارسی: «''هیچ آتشی بدون دود نیست''.»

* ما أولهلک إلاامرؤ ویتلوهعرف آخرقدر نفسه

* من أشترىفعل ما لاشاء یحتاج إلیه باعلقی ما یحتاج إلیه ساء

* من أعجبلاحاک برأیه ضلفقد عاداک

* النار تأکل بعضها إن لم تجد ما تأکله

:* ترجمه: «''مردمان، پیروان چیره‌شدگان و پیروزی‌یافتگانند''.»

* الناس سواسیة کأسنان المشط

* الناس علىعلی دین ملوکهم

:* ترجمه: «''مردمان، به‌آیین پادشاهان خود گروند''.»

:* تمثیل: «آن رسول حق قلاووز سلوک// گفت الناس علی دین ملوک» [[جلال‌الدین محمد بلخی]]

* الناس لبعضها

:* مترادف فارسی: «تمیزی نشانه ایمان است.»

* نظر العدو بما أسر یبوح

* هذا الشبلالمیت منلا ذاکیساوی الأسدذلک البکاء

:* مترادف فارسی: «''بهتر ز [[کتاب|کتابخانه]] جایی نبود''.»

:* تمثیل: ''«مکن عمر ضایع به افسوس و حیف// که فرصت عزیز است و الوقت سیف» [[سعدی]]''

* الوقت من ذهب

** مترادف فارسی: ''«وقت طلاست.»''

[[ar:أمثال عربيةعربیة]]