محمد مجتهد شبستری

محمّد مجتهد شبستری (۱۳۱۵ / ۱۹۳۵م) فیلسوف ایرانی، فقیه مسلمان شیعه، پژوهشگر علوم قرآنی و استاد الهیات تطبیقی در دانشگاه تهران.

گفتاوردها

• «در میان مسلمانان تنوع دینداری و تحولات دینداری از بسیاری از ادیان دیگر در طول این ۱۴ قرن گذشته بیشتر بوده است.»
• «من نمی‌دانم چرا کشورهای غربی مسلمان‌ها را با حکومت هایشان یکی می‌گیرند؟... ملل مسلمان مخالف اصلاحات دینی و سیاسی نیستند. در این کشورها حامیان اصلاحات بسیارند. اما قدرتمندان با آن مخالف‌اند. زیرا اصلاحات به معنی قرائت جدید از اسلام است و به معنی به روز کردن زندگیست، به معنی اصلاح حقوق انسانهاست و این اصلاحات به نفع قدرتمداران نخواهد بود.»
• «حاکمین بنیادگرا در کشورهای مسلمان دو مخالف عمده دارند: زنان و جوانان.»
• «من دریافته‌ام که محصول قرائت رسمی حاکمیت از خدا و عمل کردن به نام او این مشکل را برای نسل جوان به وجود آورده که اغلب نمی‌توانند یک تعریف و تصور قابل قبول و عقلانی از مسئله خدا داشته باشند... مسئله خدا در جامعه ما مبتذل شده است. تعالی و قداست خدا به کلی نادیده گرفته شده است. ... انسان‌ها حق ندارند هر کاری را که می‌خواهند انجام بدهند و بعد آن را به حساب خدا و کلام خدا بگذارند. هر کسی از جای خودش بلند می‌شود و می‌گوید، خدا این‌طوری گفته و آن‌طوری گفته و من تو را به خدا دعوت می‌کنم در حالی که خودش تصور درستی از خدا ندارد و عملش خدا را نفی می‌کند. بسیاری از خرافه‌ها در کوچه و خیابان و مساجد رواج داده می‌شود، به نام خدا ستم‌های زیادی مرتکب شوند و حقوق زیادی پایمال می‌گردد. ...».
• «اینکه عده‌ای متولی مسأله خدا شوند، پذیرفته نیست. در نظر داشته باشید هر آنچه ما انسان‌ها به نام خدا بگوییم و انجام بدهیم باید به حساب خودمان بنویسیم، به حساب درک و معرفت ناقص خودمان از خدا، نه به حساب خدا.»
• «می‌توان از دین پاره‌ای نورم‌های اخلاقی به دست‌آورد و آن‌ها در سیاست مراعات کرد اما نمی‌توان از دین برنامه سیاسی برای رسیدن به اهداف اجتماعی مشخص به دست‌آورد. به اعتقاد من دین رابطه میان انسان و خداست. انسان با خدایش حرف می‌زند، خدا به او گوش می‌دهد و این منجر به تعالی معنوی انسان می‌شود. به این دلیل است که دین نمی‌تواند تبدیل به یک برنامه سیاسی شود.»
• «به اعتقاد من نهاد دین وسیاست دو نهاد متفاوت با وظایف و عمل‌کرد متفاوتند و این دلیل جدا بودن آن‌هاست. این بدان معنا نیست که تمایلات مذهبی فرد نمی‌تواند سبب ایجاد انگیزش اخلاقی در فعالیت سیاسی او شود. این ممکن است. با این تفسیر من به جدایی دین از سیاست اعتقاد ندارم. اما نهاد دین و نهاد سیاست باید از هم جدا نگه داشته شوند. اگرچه آن‌ها می‌توانند و باید با هم هم‌کاری داشته باشند.»
• «آن‌چه امروز ما به عنوان دو نهاد سیاست و دین از آن‌ها نام می‌بریم در زمان پیامبر وجود نداشت. در آن دوران سیاست و دین تقریبا در همه جای دنیا به شکل پیچیده‌ای با هم آمیخته بود. شیوه زندگی در مکه و مدینه بسیار ساده بود. آن‌چه در آن دوران رخ داد نمی‌تواند الگویی برای دنیای امروز باشد. امروزه مسلمانان در یک سیستم اجتماعی عقلانی با تنوع نهادهای مختلف زندگی می‌کنند. بنابرین ما نیاز به یک برنامه مناسب داریم. این چیزی نیست که بتوان آن را از قرآن استخراج کرد.»
• «امروزه گرایش به آزادی در کشورهای اسلامی افزایش یافته اما این‌که چرا این آزادی نهادینه نشده موضوع دیگری است که به موانع سیاسی و سیستم دولت‌ها در این کشورها برمی‌گردد و بیش از همه یک مشکل فرهنگی است که چندان مرتبط با اسلام یا دین به صورت عمومی نیست. متاسفانه این مشکل ریشه در توسعه نیافتگی فرهنگی ما دارد.»
• «در آلمان حزبی وجود دارد به نام «دموکراتیک مسیحی.» آیا از نظر این حزب خدا مرجع نهائی نیست؟ با این حال آلمانی‌ها در یک کشور دموکراتیک زندگی می‌کنند. نمی‌توان گفت اگر یک فرد یا یک ملت خدا را مرجع نهائی دانستند این به این معناست که آن‌ها با دموکراسی ضدیت دارند.»
• «انسان می‌تواند خدا را به عنوان برترین مرجع بشناسد اما در زندگی اجتماعی بگوید: «بله، من آزادم، تو آزادی و همه انسان‌ها آزادند.» این مربوط به بحث آزادی در میان انسان‌هاست نه آزادی میان خدا و انسان. آزادی و دموکراسی مستلزم وجود نظمی ویژه در میان انسان‌ها است. این موضوع هیچ ارتباطی به جای‌گاه خداوند به عنوان مرجع برتر ندارد. این بحث که اگر خدا مرجع برتر است پس دموکراسی وجود ندارد یک سوء استفاده است. این بحث اساسا غلط است.»
• «هر دینی غیر از اسلام هم ممکن است مورد سواستفاده قرار گیرد. از مسیحیت و سایر ادیان هم سوئ استفاده شده است. اما مسئله ما این است که نباید اجازه دهیم اسلام مورد سواستفاده دیکتاتورها قرار گیرد.»
• «اروپایی‌ها تمایل دارند به قوانین اسلام به عنوان یک مفهوم جامد بنگرند. اما شریعت اسلامی ماهیت جامد و غیرمتغیر ندارد. بر اساس شرایط زمانه فقها اجازه صدور فتوا دارند. این فقها وقتی آزاداندیش باشند می‌توانند قوانین فعلی اسلامی را به گونه‌ای تفسیر کنند که مانع تحقق دموکراسی نباشد. ما می‌توانیم در قرآن، شریعت و سنت مشوق‌هائی هم برای ایجاد یک سیستم دموکراتیک پیدا کنیم.»