رضا براهنی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''[[w:رضا براهنی|رضا بَراهِنی]]''' (۱۳ دسامبر ۱۹۳۵ – ۲۵ مارس ۲۰۲۲)/ (۲۱ آذر ۱۳۱۴ – ۵ فروردین ۱۴۰۱) رمان‌نویس، شاعر، ناقدمنتقد ادبی و کنشگر سیاسی [[ایرانی]] بود. نخستین مجموعهٔ شعری خود را با عنوان «آهوان باغ» در سال ۱۹۶۲م/ ۱۳۴۱ش و نخستین اثر داستانی خود را در ۱۹۷۲م/ ۱۳۵۱ش چاپ کرد که توقیف شد. زادۀزادهٔ [[تبریز]] از خانواده‌ای متوسط مسلمان آذری؛ پدرش محمد تقی،محمدتقی، کارگری بود و مادرش زهراسلطان شکوه تازه نام داشت. تا هجده سالگیهجده‌سالگی همزمان به کار در کارخانه‌های گوناگون و تحصیل پرداخت. به ترجمه و تدریس برای درآمد بیشتر روی آورد، فارسی یادگرفت و از دانشکدهٔ ادبیات تبریز، لیسانس انگلیسی گرفت. دو سال در [[ترکیه]] ماند تا دکترای ادبیات انگلیسی خود را از دانشگاه استانبول بگیرد. پس از پایان سربازی، در [[دانشگاه تهران]] به تدریس در ادبیات انگلیسی از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۷۴ مشغول شد. از همان هنگام به نقد ادبی گرایید و برخی او را پایه‌گذار نقد ادبی مدرن در ایران می‌دانند. در سال‌های ۱۹۶۶م/ ۱۳۴۵ ش تا ۱۹۶۸م/ ۱۳۴۷ش برای تشکیل کانون نویسندگان ایران تلاش کرد. در سال ۱۹۷۲م/ ۱۳۵۱ش برای تدریس ادبیات انگلیسی و ادبیات تطبیقی به [[آمریکا]] رفت و در بازگشت از آنجا، در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳/ ۲۰ شهریور ۱۳۵۲ از سوی [[ساواک]] دستگیر شد. سه ماه و دوازده روز در زندان کمیته به سر برد و با تلاش چند مؤسسهٔ حقوق بشری آزاد شد. در اکتبر ۱۹۷۴/ مهر ۱۳۵۳ به آمریکا بازگشت و در آنجا فعالیت ادبی خود را آزادانه پی گرفت و به یکی از چهره‌های مشهور مخالف [[دولت شاهنشاهی ایران|شاهنشاهی ایران]] تبدیل شد و چندین جایزهٔ برجسته برد. به روزنامه‌نگاری نیز پرداخت و مقاله‌های بسیاری چاپ کرد. دو هفته پس از خروج شاه، به ایران بازگشت و توانست دوباره آثار خود را آزادانه چاپ کند. در تهران و تبریز اقامت گرفت. نویسندگی و ترجمهٔ ادبی را ادامه داد. <ref>{{پک|براهنی|۱۳۶۹|ک=ظل‌الله|ص=۱۶۹}}</ref>اما در پیامدهای [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران|انقلاب ۱۳۵۷]]، از فعالیت سیاسی بازماند. در سال ۱۹۹۶م/ ۱۳۷۵ش مجبور به ترک ایران شد و از سوی دولت [[کانادا]] پناهندگی سیاسی دریافت کرد. در سال‌های ۲۰۰۱–۲۰۰۳ رئیس [[w:انجمن قلم کانادا|انجمن قلم کانادا]] بود. بیش از پنجاه اثر به فارسی و انگلیسی نگاشت.<ref>{{یادکرد وب |عنوان=Baraheni, Reza|نشانی=https://www.encyclopedia.com/arts/educational-magazines/baraheni-reza-1935|ناشر=Encyclopedia.com|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20220327220520/https://www.encyclopedia.com/arts/educational-magazines/baraheni-reza-1935|تاریخ بایگانی=۲۸ مارس ۲۰۲۱ |کد زبان=en}}</ref> او در سن ۸۶ سالگی در تبعید، تورنتو، درگذشت.

[[پرونده:Gazelle Fountain Tripoli,Libya.jpg|بندانگشتی|آن طرف خورشیدها در بستری تاریک در خوابند.{{سخ}}آن طرف در بستر آرام عشقی پاک یا ناپاک،{{سخ}}سایه‌های مردها با سایهٔ زن‌ها یکی گشته‌ست.{{سخ}}...{{سخ}} روح من دشت زمان جاودانی استجاودانی‌ست.{{سخ}}روح من روزی استروزی‌ست بی‌فرجام، در پیک غروبی جاودانی.{{سخ}}روح من شامیستشامی‌ست سرگردان، به امید طلوعی جاودانی.]]

* سایهٔ [[مهتاب]] می‌ریزد به روی خندهٔ گل‌ها.{{سخ}}شهر خاموش است.{{سخ}}از میان شیشه‌های پنجره مهتاب می‌آید.{{سخ}}راز تنهایی در اعماق سکوت شب نهفته‌است{{سخ}}چشم می‌بندم.{{سخ}}سایهٔ مهتاب می‌میرد.{{سخ}}روح آرامم چو دست و پای خود را می‌گشاید،{{سخ}}در سکوت خلوت شب،{{سخ}}سدهای رازها را می‌شکافد.{{سخ}}آن طرف پیداست:{{سخ}}لحظه‌ای از عمر بی‌فرجام.{{سخ}}برقی از یک نور بی‌پایان.{{سخ}}قطره‌ای از آب‌های موج‌های جاودانی.{{سخ}}ارتعاش وهمناک یک سکوت جاودانی.{{سخ}}آن طرف امواج با شور صدای خویش در رقصند.{{سخ}}'''آن طرف خورشیدها در بستری تاریک در خوابند.{{سخ}}آن طرف در بستر آرام عشقی پاک یا ناپاک،{{سخ}}سایه‌های مردها با سایهٔ زن‌ها یکی گشته‌ست.'''{{سخ}}روح من در جست‌وجوی زندگانی استزندگانی‌ست.{{سخ}}روح من یک سایه از یک خویشخویشِ پنهانیستپنهانی‌ست.{{سخ}}روح من عشق است؛ عشقی پاک یا ناپاک.{{سخ}}'''روح من دشت زمان جاودانی استجاودانی‌ست.{{سخ}}روح من روزی استروزی‌ست بی‌فرجام، در پیک غروبی جاودانی.{{سخ}}روح من شامیستشامی‌ست سرگردان، به امیدامّید طلوعی جاودانی'''.{{سخ}}روح من دردرد دستاست و درمان هزاران درد.{{سخ}}روح من دریاست، خود مغروقمغروقِ این دریا.{{سخ}}روح من فریاد می‌آرد:{{سخ}} «خدایان سایه‌های وحشت مرگند،مرگ‌اند، یزدان سایهٔ این سایه‌ها»{{سخ}}چشم‌ها را می‌گشایم.{{سخ}}روح من خاموش می‌گردد.{{سخ}}سایهٔ مهتاب می‌ریزد به روی خندهٔ گل‌ها.{{سخ}}شهر خاموش است.{{سخ}}از میان شیشه‌های پنجره مهتاب می‌آید.{{سخ}}راز تنهایی در اعماق سکوت شب نهفته‌استنهفته‌ست.

* در [[شب]] سرودی هست که در روز نیست.{{سخ}}در من عشقی هست که در ستاره‌ها نیست.{{سخ}}در تو نوری هست که در خورشید نیست.{{سخ}}ای زن{{سخ}}من زادهٔ آشوب دنیا هستم،{{سخ}}و زندگی از قلب من سرچشمه می‌گیرد.{{سخ}}من کوه مقدّسی هستم،{{سخ}}و بر پیشانیم معبد برف در انتظار پرستندگان تنهایی استتنهایی‌ست.{{سخ}}من رود جاری هستم،{{سخ}}و بسترم، اعماق سینهٔ کوهستان و سرودم، سرود رؤیای جنگل‌هاست.{{سخ}}'''ای زن{{سخ}}در وجود تو انسان با خاک می‌آمیزد{{سخ}}و در آیینهٔ وجود تو، انسان، خود را هم خدا می‌بنید و هم حیوان.'''{{سخ}}ای زن{{سخ}}کبوتران سپید در آشیانه‌های سینهٔ تو می‌خوابند.{{سخ}}و هر موجودی پیالهٔ شرابش را از خمرهٔ قلب تو پر می‌کند.{{سخ}}رشتهٔ زندگی را به ناف سپید و گرد تو بسته‌اند{{سخ}}و تو هنگام زاییدن، اقیانوس و دشت و کوه و انسان می‌زایی.{{سخ}}امشب، در شب سرودی هست که در روز نیست.{{سخ}}در من عشقی هست که در ستاره‌ها نیست.{{سخ}}در تو نوری هست که در خورشید نیست.

* به [[آهو]]ان تو گفتم، فراز تپه بیایند{{سخ}}و خود صلیب به دوشم، فراز تپه رسیدم.{{سخ}}به چار میخ کشیدندم آهوان، خاموش،{{سخ}}- به چارمیخ بلند آفتاب پیکر عشق.{{سخ}}ز چارچوبۀچارچوبهٔ بی‌نور خاک، پاک رهیدم.

[[پرونده:1953 Iranian coup d'état - Pulling down statues of the Reza Shah (2).jpg|بندانگشتی|مردم را به دو قسمت کرده بودند: توده‌ای و غیر توده‌ای. توده‌ای نمی‌توانست بنویسند و غیر توده‌ای، همه چیز را، گاهی بزبان استعاره و تمثیل و مثال و غیره، و گاهی بصراحتی باورنکردنی می‌گفت… و حقیقت این است که در شرایط حاضر، سلطنت ایران احلیلی است افراشته نگهداشته بوسیلهٔبه‌وسیلهٔ پنتاگون و سیا، تا بر سراسر ملت ایران و خاک و زیر خاک ایران تجاوز کند…]]

* '''مردم را به دو قسمت کرده بودند: توده‌ای و غیر توده‌ای. توده‌ای نمی‌توانست بنویسند و غیر توده‌ای، همه چیز را، گاهی بزبان استعاره و تمثیل و مثال و غیره، و گاهی بصراحتی باورنکردنی می‌گفت.''' چرا که کسی که به همهٔ بکارت‌ها و اصالت‌ها و ناموس‌ها و شرف‌ها تجاوز می‌کند، چگونه می‌تواند مدعی دفاع از آن‌ها باشد. '''و حقیقت این است که در شرایط حاضر، سلطنت ایران احلیلی است افراشته نگهداشته بوسیلهٔبه‌وسیلهٔ پنتاگون و سیا، تا بر سراسر ملت ایران و خاک و زیر خاک ایران تجاوز کند…'''

* … و بهمینبه همین دلیل است که شاه با وقاحت تمام می‌گوید: «ما زندانی سیاسی نداریم، ما سه هزارسه‌هزار کمونیست و تروریست داریم.» یعنی اول چهل و پنج الی شصت هزار نفر زندانی سیاسی را تخفیف می‌دهد به سه هزارسه‌هزار تا، و بعد همه را تخفیف می‌دهد به تروریست، و بعد بر همه یک‌جا برچسب کمونیست می‌زند و می‌کوشد همه را یک جایک‌جا بکوبد. در حالیکهدرحالی‌که ایران فقط یک تروریست دارد و آن هم شخص شخیص شاه است که بر سی و چهار میلیون نفر حکومت تروریسیتروریستیِ خود را تحمیل کرده‌است.

[[پرونده:Scenka uliczna - Marand - 002490n.jpg|بندانگشتی|چراست ملت من پشت پرده ناپیدا؟{{سخ}}و قرن‌هاست که سردارهای خون‌آشام{{سخ}}به جای ملت من طبل و سِنج می‌کوبند؟{{سخ}}چراست ملت من پشت پرده ناپیدا؟{{سخ}}چراست دربدریدربه‌دری اعتیاد دائمی‌اش؟{{سخ}}و چیست اینکه چنان بختگی است،بختکی‌ست،{{سخ}}افتاده{{سخ}}به روی سینهٔ ملت{{سخ}}و دست‌های پلیدش تمام ملت را{{سخ}}همیشه در ته دریا نگاه می‌دارد{{سخ}}کجاست ملت من؟]]

* '''چراست ملت من پشت پرده ناپیدا؟{{سخ}}و قرن‌هاست که سردارهای خون‌آشام{{سخ}}به جای ملت من طبل و سِنج می‌کوبند؟{{سخ}}چراست ملت من پشت پرده ناپیدا؟{{سخ}}چراست دربدری اعتیاد دائمی‌اش؟{{سخ}}و چیست اینکه چنان بختگی است،بختکی‌ست،{{سخ}}افتاده{{سخ}}به روی سینهٔ ملت{{سخ}}و دست‌های پلیدش تمام ملت را{{سخ}}همیشه در ته دریا نگاه می‌دارد{{سخ}}کجاست ملت من؟'''

* [[شعر]]{{سخ}}برش ظریف و دقیق دنواندندان کوسه است بر گلوگاه زندانی{{سخ}}شعر{{سخ}}فشار دندان‌های تیز گرگی هار است بر گُردهٔ آهویی خسته{{سخ}}شعر{{سخ}}معنای دقیق احشاء زمین است که به هجاهای کوچک حجره‌های زندان تقطیع می‌شود{{سخ}}شعر{{سخ}}پرتگاهی است که از فراز آن دژخیمان، شاعران به اعماق دره‌ها پرتاب می‌کنند{{سخ}}شعر{{سخ}}درمان نیست{{سخ}}درد مردی است که با سرعت دویست فرسخ در ساعت فاصلهٔ هلی‌کوپتر ارتش و دریاچهٔ{{سخ}}حوض سلطان را عمودی طی می‌کند{{سخ}}شعر{{سخ}}فرود عمودی ماهواره‌ای از گوشت است در میان آبشن‌های شوراب حوض سلطان{{سخ}}شعر{{سخ}}مردابی است لبالب از جسدهای شاعران حماسی{{سخ}}شعر{{سخ}}تیرباران هزار شاعر است در صلاة ظهر بر دروازهٔ الله اکبر و بر روی مصلّای شیراز{{سخ}}شعر{{سخ}}سقوط شاعر از ارگ تبریز است{{سخ}}شعر{{سخ}}فشار عظیم چهار دست از پشت سر بر گردن شاعر است{{سخ}}وقتی که شکم و دهان شاعر از آب پر می‌شود{{سخ}}و روزنامه نامش را خودکشی یا اشتباه می‌گذارد{{سخ}}شعر{{سخ}}چشم‌بندی است که زندانبانان ایران مثل استعاره‌ای بر حقیقت چشمان تو می‌پوشند{{سخ}}شعر دستبندی است که به جای دست بر لبت می‌زنند{{سخ}}'''شعر{{سخ}}سوزنی است که برای دوختن لب‌های فرّخی یزدی تعبیه شده{{سخ}}شعر{{سخ}}قامت بلند صور اسرافیل است بر تارُک دار{{سخ}}و جامهٔ ژندهٔ میرزا رضای کرمانی است بر قامت تاریخ{{سخ}}شعر همین است جزین نیست جزین نیست.'''

* من شخصاً با [[حجاب]] مخالف هستم، ولی معتقدم که باید هر زنی، خود، مستقلاً دربارهٔ حجاب تصمیم بگیرد. ولی علّت مخالفت من با حجاب چند چیز است:{{سخ}}۱) حجاب در ایران زاییدهٔ استبداد شرقی و وجه تولید آسیایی است، و مربوط می‌شود به دوران پیش از اسلام…{{سخ}}۲) دوم مسألهٔ روابط است. زن در داخل حجاب، بکلّی بی‌هویت می‌شود، انگار زن شرم دادر از زن بودن خود و به همین دلیل باید پوشاندش تا کسی نفهمد که پشت سر پوشش چه چیز نفهته است...است…{{سخ}}۳) نکتهٔ سوم، مسألهٔ روابط است به صورت فرهنگی و هنری…{{سخ}}۴) نکتهٔ چهارم عبارت‌است از اینکه چون مردان و زنان باید از هم جدا باشند، چون زنان باید حجاب بر سراپاشان بکنند، رابطهٔ فرهنگی و هنری بین این دو ناقص است...است…{{سخ}}۵) نکتهٔ پنجم اینکه زن مرکز خلاقیّت است، بصورتی که مرد هرگز نمی‌تواند باشد...باشد…{{سخ}}۶) و نکتهٔ آخر اینکه اگر مردان محترم فکر می‌کنند که در صورت دیدن زنان ممکن است احساس تحریک جنسی یا گناه جنسی بکنند چرا به یک روانشناس مراجعه نمی‌کنند؟ و چرا در نقش شاهزادهٔ هزار و یک شب ظاهر می‌شوند که سر زنان را، می‌برید، باین بهانه که زنان ذاتاً خائن هستند؟<ref>{{پک|براهنی|۱۳۵۸|ک=در انقلاب ایران چه شده|ص=۲۲۵}}</ref>

نقل‌قول‌ها از مقالات مطبوعاتی یا مجموعه‌مجموعه مقالات کتابی او

* کشورهای صنعتی، محیط سرزمین‌های آسیایی و آفریقایی را به اشیاءِ مصنوعی خود آلوده کرده‌اند. زمین بومی، آسمان بومی، هوای بومی و به طوربه‌طور کلی جهان بومی ما، با اشیاء کشورهای صنعتی پوشیده شده استشده‌است. همینکه دست به سوی دوست خود دراز کنیم اشیاءِ کشورهای صعنتی در فاصلۀفاصلهٔ دست‌های ماست.

* و چون ذهنیت انسان زاییدۀزاییدهٔ محیط عینی اوست، و از طریق همین ذهنیت است که ما به هویت واقعی، بومی و شرقی دست می‌یابیم، و از آنجا که ذهن ما اکنون در تسخیر عینیت غربی است، ما شرقیان از نظر فرهنگی، شعوی و ذهنی دچار بحرانی شده‌ایم که در طول تاریخ شرق بی‌سابقه بوده استبوده‌است.

* اسطورۀاسطورهٔ عظیمی که در طول قرن‌ها به عنوان هویت شرقی خود ساخته بودیم، در حال متلاشی شدن است؛ تکیه‌گاه‌های ما در حال متزلزل شدن است؛ اعماق ما در حال پوسیدن است. غربی میخی در ذهن ما فرو کوبیده استفروکوبیده‌است که نسوج و ریشته‌های نسوج ما را از هم باز می‌کند. همه چیز از هم فرو گسیخته‌فروگسیخته می‌شود و کاخ هویت‌های پیشین ما در حال فرو ریختنفروریختن است. چه باید بکنیم؟

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی = براهنی|نام = رضا |سال = ۱۳۴۱ش/ ۱۹۶۳م |کتاب = آهوان باغ |ناشر = چاپخانۀچاپخانهٔ سپهر | مکان=تهران| ویرایش = اول}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی = براهنی|نام = رضا |سال = ۱۳۴۹ش/۱۹۷۰م |کتاب = گل بر گسترهٔ ماه |ناشر = کاویان | مکان=تهران| ویرایش = اول}}

* {{یادکرد کتاب |نام خانوادگی = براهنی|نام = رضا |سال = ۱۳۵۸ش/ ۱۹۷۹م |کتاب = در انقلاب ایران چه شده استشده‌است و چه خواهد شد |ناشر = کتاب زمان| مکان=تهران| ویرایش = اول}}

[[رده:روزنامه‌نگارانمنتقدان ادبی ایرانی]]