عزالدین محمود کاشانی

محمود بن علی کاشانی با لقب‌های شیخ و عزالدین (؟، کاشان -۱۳۳۴، کاشان) فقیه شافعی، صوفی اشراقی، شاعر، فیلسوف، عارف و مؤلف ایرانی در سدهٔ هشتم هجری بود.

گفتاوردها

مِصباحُ الهِدایة

باب اول

باب اول این اثر با عنوان فرعی «در بیان اعتقادات متصوفه» ده فصل دارد:

• «معنی اعتقاد انعقاد صورت علمی است یا ظنّی در دل به وجود مغیبات مأخذ آن در مبدأ حال تکرّر استماع اخبار و تواتر انطباع آثار است در نفوس سادهٔ اطفال که به مرور ایّام و امتداد زمان سبب انعقاد ظنون و اوهام و موجب تقلید عقیدهٔ عوام می‌گردد؛ و صورت آن عقاید در ضمایر ایشان کالنَّقش فی الحجز راسخ و ثابت می‌شود.»
• «و سبب اختلاف آراء اختلافِ اهواء است که نفوس بشری بر آن مجبول‌اند؛ و وجود تنازع و تمانع مناصب و مطالب دنیوی که بیشتر دل‌ها به علت طلب آن معلول‌اند.»
• «هرکجا سابقهٔ عنایت ازلی تعلُّق گیرد و خواهد که بنده را اعتقاد صحیح کرامت کند، نخست او را از آثار و رسوم عادات و مسموعات برهاند و با طهارت فطرت اولی رساند و بیخ هوی و عناد از دل او انتزاع کند تا قابل صورت اعتقاد صحیح گردد و مشاهدهٔ حقِّ صرف او را صریح شود.»
• «هرکه طالب عقیدهٔ درست بود باید که به طبقهٔ اول از صحابه اقتدا و به آثار ایشان اقتفا نماید و روی دل از محبت دنیا بگرداند تا دیدهٔ بصیرتش به نور یقین گشوده شود و حقِّ صِرف بر او منکشف گردد؛ و این معنی دست ندهد مگر به صدق افتقار و حس التجا به حضرت وهّاب و استعانت از شرِّ نفس و اعتصام به فضل الهی.»
  • فصل اول، «در معنی اعتقاد و مأخذ آن و تمسک به عقیدهٔ صحیحه»

سروده‌ها

دل گفت مرا علم لَدُنی هوس است		تعلیمم کن گرت بدین دسترس است
گفتم که الف گفت دگر گفتم هیچ		در خانه اگر کس است یک حرف بس است

* * *

ای عکس رخ تو داده نور بصرم		تا در رخ تو به نور تو می‌نگرم
گفتی منگر به غیر ما آخر کو		غیر از کسی که آید اندر نظرم

* * *

ای دوست میان ما جدایی تا کی		چون من توأم این منی و مایی تا کی
با غیرت تو مجال غیری چون نماید		پس در نظر این غیر نمایی تا کی

* * *

کثرت چو نیک در نگری عین وحدت است		ما را شکی نماند درین گر ترا شکی است
در هر عدد ز روی حقیقت چو بنگری		گر صورتش ببینی ور ماده یکی است

* * *

تا تویی در میانه خالی نیست		چهرهٔ وحدت از نقاب شکی
گر حجاب خودی براندازی		عشق و معشوق و عاشق است یکی